Güneş Dansı, modern Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri bölgelerindeki Ova Kızılderilileri tarafından toprağı uyandırmak, topluluğu yenilemek, güneş için şükretmek ve Büyük Ruh'tan iyilikler için dilekçe vermek veya teşekkür etmek için yapılan ritüel bir törendir. Törenin odak noktası minnettarlık ve daha büyük bir iyilik için kendini feda etmektir.
Sioux ulusunun yedi kutsal ayininden biridir ve genel olarak Ova halkları için hayati önem taşıyan bir törendir. Kökeni bilinmemektedir, ancak Michael G. Johnson da dahil olmak üzere bazı akademisyenler, ritüelin en yaygın şeklinin, kıştan sonra doğal dünyayı yeniden uyandırmayı ve bereketli bir hasat ve büyük bizon sürüleri sağlamayı amaçlayan bir Yeni Yıl töreni olan Mandan Okeepa (Okipa) Töreni'nden esinlendiğine inanmaktadır; bu hayvan, diğer kullanımların yanı sıra Ova Kızılderililerine yiyecek, giysi ve barınaklar için post, kemiklerden yapılmış aletler sağlayan ve aynı zamanda tanrıların kutsal bir armağanı olarak kabul edilen hayvandır.
Güneş Dansı'nın süresi ulustan ulusa değişmekle birlikte genellikle dört gün ile iki hafta arasında sürer ve bu süre zarfında genç erkekler Büyük Ruh'u, doğal dünyanın armağanlarını onurlandırmak, toprağı yeniden uyandırmak ve topluluğu canlandırmak için ritüel danslar ve fiziksel dayanıklılık testleri (kendine işkence de dahil) yaparlardı. Akademisyen Adele Nozedar şöyle yazıyor:
Ova Kızılderilileri arasında özel bir tören diğerlerinden daha öncelikliydi: Güneş Dansı. Arapaho, Assiniboin, Blackfeet, Cheyenne, Crow, Dakota, Kiowa, Mandan, Omaha, Ponca, Shoshone, Siksika ve Ute tarafından icra edilmiştir. Bu dansı uygulayan halklar için Güneş Dansı çeşitlilik göstermiştir, ancak hepsi için dansın özü, bir tür kutsama - örneğin savaşta zafer ya da bir arkadaşın veya aile üyesinin sağlığına kavuşması - karşılığında Büyük Ruh'a verilen bir sözün çok ciddi bir şekilde yerine getirilmesidir. (457)
Ancak Güneş Dansı sadece bir şükran töreni değildi, aynı zamanda halkların Yaratıcılarına karşı bir görevi olarak anlaşılıyordu. Büyük Ruh onlara yaşamın tüm gerekliliklerini vermişti ve Güneş Dansı'nı icra ederek minnettarlıklarını geri verirken aynı zamanda şarkı, dans ve kurban yoluyla yaratılmış dünyayı uyandırarak Yaratıcı'nın işine katılıyorlardı.
Festival için geçici bir kulübe inşa edilmiş ve köydeki herkesin farklı rollerde ve çeşitli görevlerde yer almasıyla toplumsal birliktelik teşvik edilmiştir. Törene hazırlanırken ve bazıları tören sırasında, insanlar oruç tutar ve topluluğun iyiliği, bireysel ihtiyaçlar, vizyonlar, dünyanın devam eden cömertliği ve verilen hediyeler için teşekkür etmek için dua ederdi. Tekke, törenin merkezi sahneleme alanı olarak hizmet vermiş ve törenin sonunda, o yılki etkinliğin bir hatırlatıcısı olarak bırakılan orta direk dışında sökülmüştür.
Amerika Birleşik Devletleri hükümeti 1881-1883 yıllarında, Kanada hükümeti ise 1882 yılında Kızılderili kültürünü bastırma ve toplumsal birliği bozma politikasının bir parçası olarak Güneş Dansını yasakladı. Ritüel, 1950'lerde yasaklar kaldırılana kadar Sioux ve diğer uluslar tarafından gizlice kutlanmaya devam etti. Bugün, Güneş Dansı geçmişte olduğu gibi Ova Ulusları halkı tarafından hala kutlanmaktadır, ancak kendine işkence unsuru yoktur.
Kökeni & Yedi Kutsal Ayin
Güneş Dansı'nın kökeni bilinmemektedir, ancak belirtildiği gibi bazı araştırmacılar ritüelin daha sonraki şeklinin Mandan festivalinden geldiğini öne sürmüşlerdir. Johnson şöyle yazıyor:
Güneş Dansı muhtemelen 1830'larda ressam kaşif George Catlin tarafından canlı bir şekilde anlatılan Okeepa töreniyle ilişkiliydi. Okeepa töreni, büyük bir tufandan sonra "Büyük Kano" ya da sembolik olarak koruyucu bir duvarı temsil eden ahşap kalaslardan oluşan sandığı kullanarak dünyayı eski haline getiren "Yalnız Adam "a odaklanıyordu. Ritüel, bizon bolluğu ve yeni bir başlangıç sağlamak için kozmik bir yeni yıl töreniydi ve bireysel değil kolektif vizyon arayışlarını ve gençler için ruhani eğitim ve inisiyasyonu içeriyordu. Her iki ritüel de birleşik bir dini evren fikrini iletiyordu. (96)
George Catlin (y. 1796-1872), 1830'larda Kuzey Amerika sınırlarını dolaşarak Ova Kızılderililerinin yaşamlarını portreler ve yazılarla anlatan, avukatlıktan ressamlığa geçen biriydi. Okeepa töreninin geçici bir kulübenin inşasıyla başladığını, törene katılacak olanların dört gün boyunca oruç tuttuğunu ve kendilerini içki ve uykudan mahrum bıraktığını anlatır. Tören bufaloları çağırmak için yapılan bir dansla başlar, ardından oruç tutanlar üstü açık olan kulübeye götürülür ve burada açıklıktan güneşe bakacak şekilde konumlanırlardı.
Göğüsleri delinmiş ve halatlara bağlı tahta mandallar yerleştirilmiştir. Onlar güneşe bakarken, diğer katılımcılar onları havaya kaldırıyor ve mandallar etlerini yırtıp onları yere düşürene ya da bayılıp aşağı indirilene kadar bakışlarını güneşten ayırmadan asılı kalıyorlardı. Oruç, uykusuzluk ve içkisizlik ile aşırı fiziksel acının birleşimi, sadece katılımcıya değil tüm topluluğa fayda sağladığı anlaşılan vizyonlar üretirdi. Tören, oruç tutanların bir dayanıklılık yarışına katılmaları ve muhtemelen vizyonlarını şifacılarla (şamanlar) paylaşmaları ve onların da bunları başkalarıyla paylaşmalarıyla sona ererdi.
Okeepa töreninin bir versiyonu 1970 yapımı Vahşi Kahraman filminde tasvir edilmiştir. Bu törenin ayrıntıları Lakota Siyuları, Hidatsa, Cheyenne ve diğerlerinden farklıdır, ancak temel biçim ve odak noktası aynıdır: şükretmek, başkalarının iyiliği için kendini feda etmek, yenilenmeyi ve yeni başlangıçları kutlamak. Mandan'lar Hidatsa, Lakota Sioux'ları ve diğerleriyle Siouan dili aracılığıyla akraba olmakla birlikte, Okeepa festivali en önemlisi olmak üzere kendi ritüelleri ve gözlem takvimleri olan ayrı bir ulustur. Siyular bu törenin kendi versiyonunu yıl boyunca Büyük Ruh (ya da Büyük Gizem) Wakan Tanka'yı onurlandırmak için yapılan yedi kutsal ayine dahil etmişlerdir:
- Ruhun Korunması (ölen kişinin ruhunun ruhlar dünyasına salınması için uygun zamana kadar korunması)
- Arınma Ayini (bir vizyon arayışına hazırlanmak için kendini arındırma)
- Bir Vizyon İçin Ağlamak (bir vizyon arayışı için aktif olarak çalışmak)
- Güneş Dansı (kıştan sonra dünyayı uyandırmak ve şükretmek için kutlanır)
- Akrabaların Oluşumu (dostluk anlaşmalarına girmek)
- Kızın Reşit Olması (genç bir kızın ergenlik ritüeli)
- Top Atma (Wakan Tanka'nın insanlarla ilişkisini, uyumu ve dengeyi simgeleyen bir ritüel)
Güneş Dansı Okeepa töreninden kaynaklanmış olabilir, ancak her ikisinin de aynı kaynaktan gelmiş olması da mümkündür. Sioux'lar arasında yedi kutsal ayinin hepsi eşit öneme sahipti, ancak Güneş Dansı özellikle önemliydi çünkü insanları doğrudan dünyanın yıllık yenilenmesine dahil ediyordu. Güneş Dansı aynı zamanda dostluk, aile bağları ve bireysel amaç duygusunu teşvik ederek tüm topluluğu birçok farklı düzeyde ilgilendirir ve diğer köylerden dil ya da kan bağı olanları izleyici ya da katılımcı olarak kendine çekerdi.
Hazırlık
Güneş Dansı'na hazırlık ve Güneş Dansı'nın icrası ulustan ulusa farklılık gösterse de genel olarak aynı unsurları içerirdi. Ritüel, bunu yapmalarını söyleyen bir vizyon alan biri (genellikle bir erkek) tarafından başlatılır ya da duaların cevaplanması umuduyla ya da cevaplanan dualar için şükretmek için ya da köyün refahı, bol hasat ve bol bufalo için ortak bir sunu olarak bir kurban verirdi. Genellikle yaz başında, Haziran ayı civarında gerçekleşir ve köyün bilgeleri (şifacılar/şamanlar) tarafından katılımcılara kutsal şarkılar, danslar ve arınma ayinleri öğretilerek başlardı.
Bu sırada çevre köylerden insanlar gelir ve merkezi direk olarak kullanılmak üzere bir ağaç (genellikle pamuk ağacı) kesilirdi. Daha sonra diğer direkler, Dünya ve Gökyüzü arasındaki bağlantıyı temsil eden (kutsal Dünya Ağacı olarak hizmet eden) bu direğin etrafına bir daire şeklinde dizilir ve daha sonra bir çatı ve bufalo derisinden duvarlarla çevrili kulübeyi yapmak için fidanlar kullanılırdı (merkezi direğin tepesi ile çevredeki direkler arasına bağlanırdı). Köyün önde gelen avcılarından biri bir bufaloyu tek atışta öldürmesi için gönderilir ve bufalonun kafası ya da kafatası (bazen postu) orta direğin tepesine yapıştırılırdı.
Deri şeritler (ya da ipler) direğin tepesine, daha sonra dansçılar tarafından kullanılmak üzere bağlanırdı. Locanın girişi yükselen güneşe doğru doğuya bakardı. Tekkenin içinde, girişin tam karşısına bir sunak inşa edilir ve ortadaki direğin her iki tarafına dikey olarak kütükler yerleştirilerek içerisi davulcular, şarkıcılar ve seyirciler ile katılımcıların dans edeceği sunağın kutsal zemini arasında bölünür ve şifacılar (ya da erkekler) sunaktaki ritüeli yönetirdi. Bazı kabile ulusları kulübeyi orta direğin/buffalo başının üstünde bir açıklıkla inşa etmiş, bazen de iç kısmı tamamen kapatılmıştır.
Güneş Dansı
Törene doğrudan katılacak olan dansçılar, törenden önce belli bir süre oruç tutar, dua eder, su ve uykudan uzak durur ve kendilerini arındırırlardı. Tören, büyücü erkekler, büyücü kadınlar, erkek şarkıcılar, kadın şarkıcılar, davulcular ve dansçıların resmi geçidiyle başlar ve seyirciler tarafından locaya kadar takip edilirdi. Dansçılar ruhun saflığını sembolize etmek için kendilerini beyaza boyarlar ve ruhani güç nesneleri içeren bir hayvan derisi olan 'ilaç paketleri' ve adaçayı taşırlardı. Locaya girdiklerinde, adaçayı sermek ve ilaç demetlerini asmak için güney tarafında bir yer seçerlerdi. Bazen baş şifacı, yakın zamanda bir düşmandan savaşta alınmış bir kafa derisiyle ruhları selamlayarak ritüeli başlatırdı. Kutsal tütünden (lela wakan = "çok kutsal" olarak bilinir) yapılan tören piposu (chanunpa) baş şifacı tarafından yakılır, dört ana noktaya ve Büyük Ruh'a ve ardından meslektaşlarına sunulurdu.
Erkek ve kadın şarkıcılar ve davulcular locanın güney tarafında, girişin solunda konumlanır ve ortadaki direğin doğusunda bir ateş yakılırdı. Kutsal zeminde ayakta duran dansçılar ayak parmaklarının ucunda yükselip alçalırken ya kulübenin tepesindeki açıklıktan güneşe ya da bufalo başına bakarlardı. Seyirciler en son girerler ve girişin sağında ve solunda durur ya da otururlardı. Dansçılar daha sonra seyirciler arasında bulunan babalarının akrabalarına ya da yakınlarına yiyecek ikram ederlerdi (ya da bu daha önce yapılırdı). Ateşin yakılması ve herkesin yerini almasıyla birlikte davulcular başlar ve ardından dansçılar danslarına başlarken şarkıcılar da kutsal şarkılara başlardı.
Daha önce de belirtildiği gibi, Güneş Dansı'nın (bazıları Güneş Yemini olarak anılır) farklı biçimleri vardı, örneğin Vahşi Kahraman filminde ana karakter olan beyaz bir adamın ayine katılarak Sioux'lara katılması gibi. Akademisyen Larry J. Zimmerman, Sioux töreninin filmdeki tasvirden farklı bir başka versiyonunu anlatmaktadır:
Erkek dansçılar direğin etrafında çılgınca bir trans halinde ya da yorgunluktan bayılana kadar dans ederlerdi. Dansların çoğu uzun çilelerdir. Savaşçılar her gün oruç tutar ve kutsal ağacın etrafında saatlerce dans ederler. Son gün, kendine işkence etmeyi tercih eden dansçılar, göğüs, sırt veya omuzlarındaki derin yarıklardan itilen tahta şişlere bağlı deri kayışlarla ağaca bağlanır. Dansın birkaç saat süren yirmi dört şarkısı boyunca bu acıya katlanmak zorundadırlar. Dansın doruk noktasında, yorgun dansçılar şişler yırtılana kadar şişlere azami baskı uygulamak için dışa doğru eğilirler, bu da cehaletin bağlarından kurtulmayı sembolize eder. Bir katılımcı uzun süren çilesi sırasında bir trans ya da vizyon yaşarsa dansın başarılı olduğu kabul edilir. Bazı adanmışlar şişleri ağır bufalo kafataslarını kamp çemberinin etrafında sürüklemek için de kullanırdı. Savaşçılar saatlerce, hatta günlerce güneşe bakarak ayakta durur ya da dans ederlerdi. Ritüele katılanlar özellikle Lakotalar arasında büyük prestij kazanır ve savaşçılar Güneş Dansı yara izlerini hayatları boyunca gururla sergilerlerdi. (234)
Akademisyenler Margot Edmonds ve Ella Clark, ritüelin kendine işkence boyutunun Hidatsa versiyonunu vermektedir:
Omuz derisinde iki küçük yarık açılır, deri bir tanga geçirilir ve ucuna tahta bir iğne takılarak tanganın yarıklı deriden çıkması engellenirdi. Bu iplerin diğer uçları güneş direğinin (mayıs direğine benzer) tepesine takılırdı. Rahip ve Şarkıcı her bir Hızlı'yı [Dansçı] ayakları yere değmeyecek şekilde dört kez döndürdükten sonra Hızlı serbest kalır, güneş direğinin etrafında döner ve daireler çizerdi. Ancak elleriyle tangaya dokunmaya cesaret edemedi... Faster sonunda güneş direğinden kurtulduğunda yere düştü. Rahip ve Şarkıcı onu nazikçe şifalı adaçayı yatağına yatırdılar. Orada kaldı ve iki ila dört gün arasında oruç tuttu... Rahibe anlattıkları rüyalar ve vizyonlar gördüler. Eğer bunlar yeterliyse, Hızlı Güneş Tekkesi'nden ayrılır çünkü duaları Güneş Tanrısı tarafından yanıtlanmıştır (197-198)
Tören genellikle dört gün sürerdi ancak festivalin tamamı iki hafta ya da daha uzun sürebilirdi. Johnson'ın belirttiğine göre:
Törenin hem ön hem de halka açık aşamalarında daha küçük törenler iç içe geçerdi. Bunlar arasında erkeklerin ve kadınların topluluklara kabulü, hastaların iyileştirilmesi, doğaüstü güçlerin sergilenmesi, savaşçıların yaptıklarının anlatılması ve servet dağıtımı yer alırdı. (95)
Tören sona erdiğinde, etkinliğin, yapılan fedakarlıkların, paylaşılan vizyonların, anlatılan hikayelerin ve kurulan bağların bir hatırlatıcısı olarak bırakılan merkezi direk dışında, loca söküldü.
Sonuç
Güneş Dansı töreninin Avrupalılar Kuzey Amerika'ya gelmeden önce Ova Kızılderilileri tarafından ne zamandan beri yapıldığına dair bir kayıt yoktur ancak 19. yüzyılda Amerika'nın yayılmacı politikaları daha da batıya yerleşimi teşvik ettikçe göçmenler Ova halkıyla daha yakın temasa geçmiş ve Güneş Dansı'nı, özellikle de kendine işkence etme yönünü sakıncalı bulmuşlardır. Zimmerman şöyle yazıyor:
On dokuzuncu yüzyılda beyaz gözlemciler Güneş Dansı ile ilişkilendirilen kendine işkence karşısında şok oldular ve 1881'de kısmen hükümet politikalarına karşı bir direniş odağı olarak görüldüğü için uygulama yasaklandı. Bu, bu temel unsur [kendine işkence] olmadan Güneş Dansının etkili olamayacağına ve dünyanın yenilenemeyeceğine inanan Ova Kızılderilileri için büyük bir darbe oldu. Daha sonra bazı Kızılderililer, koşum takımları kullanarak etin delinmesini taklit ederek beyazlar için halka açık Güneş Dansları yapmaya başladı. Ancak, diğer pek çok grup geleneksel danslarını, gözcüler yetkilileri izlerken, delme işlemiyle birlikte gizlice yapmaya devam etti. (234)
Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Güneş Dansı düzenlemek ve buna katılmak 1880'lerden 1950'lere kadar yasadışıydı. Bu yasa Kanada'da 1951'de, Amerika Birleşik Devletleri'nde ise 1934'te kısıtlamalarla değiştirilmiş, ardından 1958'de tekrar değiştirilerek Amerikan yerlilerine zulüm veya hapsedilme korkusu olmadan dinlerini uygulama hakkı tanınmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde, Amerikan Yerlilerinin dini ritüellerini yerine getirmeleri için tam haklar, Amerikan Yerlileri Dini Özgürlük Yasası ile 1978 yılına kadar verilmemiştir. Güneş Dansı 1960'larda bazı uluslar tarafından, daha sonra da diğerleri tarafından halka açık olarak yeniden canlandırıldı ve şu anda Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl kutlanmaktadır.
