Attika-Delos Deniz Birliği (veya Atina Birliği) Atina liderliğindeki Yunan şehir devletleri ittifakıydı. Bu birlik, MÖ 478'de doğu Yunan şehirlerini Pers yönetiminden kurtarmak ve MÖ 5. yüzyılın başlarında Marathon, Salamis ve Plataea'daki Yunan zaferlerinin ardından Pers İmparatorluğundan gelebilecek olası intikam saldırılarına karşı bir savunma olarak kurulmuştu.
İçerisinde 300'den fazla şehri barındıran bu birlik zamanla Atina tarafından hükmedilecekti. Atina'nın bu egemenliği birliği Atina İmparatorluğuna evrimleştirdi. Atina'nın ittifak üzerindeki kontrolü gitgide agresif bir hal almaya başladı ve zaman zaman üyelikleri askeri güç ile kısıtladı ve para, gemi, malzeme şeklinde olabilecek sürekli haraçlara maruz bıraktı. Atina'nın MÖ 404'te Peloponez Savaşı'nda Sparta tarafından yenilgiye uğratılmasının ardından birlik dağıldı.
Üyelik ve Haraç
Attika-Delos Deniz Birliği modern bir isimdir. Eski kaynaklar bu birlikten 'ittifak' anlamına gelen (symmachia) veya 'Atina ve müttefikleri' şeklinde bahseder. Bu isim gayet uygun çünkü birliğin hazinesi Kiklatlar'da bulunan kutsal Delos Adası'nda bulunuyordu. Birlikteki üyelerin sayısı zamanla değişti fakat haraç listesinde kayıtlı olduğu bilinen yaklaşık 330 üye eksik olduğu bilinen kaynaklarca doğrulanmıştır. Eyatletlerin çoğunluğu İyonya ve adalardandı fakat Yunanistan'ın çoğu kısmı ve hatta Karya şehir devletleri gibi Yunan olmayan bazı üyeleri de içinde barındırdığı bilinmektedir.
Başlıca üyeler:
- Aegenia Adası
- Bizans
- Sakız Adası
- Midilli Adası
- Lindos
- Nakşa Adası
- Paros Adası
- Sisam Adası
- Taşoz Adası
olmak üzere Ege, İyonya, Hellespont ve Propontis'deki bir çok şehir de üyeler arasındaydı.
İlk olarak üyeler düşmanlarını ve müttefiklerini bir bilmek üzerine yemin ederlerdi. Delos'ta yapılan toplantılarda her şehir devletinin eşit oyları bulunmaktaydı. Üyelerin Atina'nın egemenliğindeki deniz filosu için kullanılan hazineye harç (phoros) verme zorunlulukları vardı. Hazinenin Atinalı saymanlar olan on Hellenotamiai tarafından kontrol edildiği de önemli bir detaydır. İlk başlarda haraç, Atinalı devlet adamı ve general Aristides tarafından kararlaştırılmış bir değer olan 460 talentti. Bu değer daha sonra MÖ 425'te 1.500' talente yükseltildi. Para vermenin alternatif bir yolu ise gemi ve/veya malzeme (özellikle kereste) ve tahıl sağlamaktı.
Attika-Delos Deniz Birliği'nin Başarıları ve Başarısızlıkları
Attika-Delos Deniz Birliği, Eion'da, Trakya Hersonesos'ta, ve en çok bilinen MÖ 466'daki Side Muharebesi'nde, hepsi Pers kuvvetlerine karşı olduğu gibi bazı önemli askeri zaferlere imza attı. Bunların sonucu olarak Pers garnizonları Trakya ve Hernesos'tan uzaklaştırıldı. MÖ 450'de gerçekleşen Kallias Barışı eğer gerçek sayılacak olursa birliğin amacına ulaştığı söylenilebilirdi. Persler'in etki alanlarına sınırlama gelmişti ve Yunanistan ile İran arasında doğrudan düşmanlıklar sona ermişti.
Birliğin diğer başarıları askeri değil, ekonomik ve politikti. Bu da onların diğer üyeler tarafından öneminin ve gerçek etkilerinin belirlenmesini zorlaştırıyordu. Ege'de korsanlık yasaklandı, şehirler arası ticaret arttı, ortak para birimi kullanıldı (Gümüş Atina Tetradrahmisi), vergi merkezileştirildi, demokratik yönetim sistemi tanıtıldı, Atina hukuku üyelerin vatandaşlarına erişilebilir kılındı ve ölçüm birimleri gibi araçlar tüm Ege'de tek tip hale getirildi. Bunların hepsinden en çok faydalanan kesinlikle Atina'ydı ve Perikles'ten başlayıp Parhenon'u kapsayan kentin devasa yeniden inşa projesi kısmen birliğin hazinesi tarafından finanse edilmişti.
Birliğin haraç ihtiyacı her zaman üyelerin kabul ettiği bir şey değildi. İran'dan gelen tehditin azalması ve istenilen harcın artmasıyla bazıları birlikten ayrılmayı denedi ve başardı. Buna önemli bir örnek MÖ 467'de ayrılmak isteyen Nakşa Adası'dır. Atina, adaya saldırarak ve daha düşük bir haraçla da olsa onu yarı bağımlı hale getirerek dramatik bir şekilde karşılık verdi. Tasos, Atina ile fikir ayrılığına düşen ve madenleri ile ticaret merkezlerinin kontrolünü kendi elinde tutmak isteyen başka bir üyeydi. MÖ 465 yılında Atinalılar yine zorla karşılık vererek şehri üç yıl bounca kuşatma altında tuttular. Sonunda Tasos teslim oldu.
İttifaktan İmparatorluğa ve Çöküşe
Zaten Atina İmparatorluğu gibi gözüken birliği iki olay daha sonsuza kadar değiştirdi. MÖ 460 yılında Atina, Korint, Sparta ve müttefikleri arasında Birinci Mora Savaşı patlak verdi. Birlik ilk kez Yunan şehir devletlerine karşı kullanılıyordu ve İran gündem dışıydı. Daha sonra MÖ 454'te Atina, birlik hazinesini Atina'ya taşımak için Mısır'daki başarısız birlik seferinin bahanesini kullandı (Pers karşıtı prens Inarus'a yardım etmek için).
Birlik bundan sonra tetikte olmakta daha zorlanmaya başladı. MÖ 446'da Atina Koroneia Muharebesi'ni kaybetti ve Öboea'da büyük bir isyanı bastırmak zorunda kaldı. Samos ve Miletos (iki birlik üyesi) arasındaki çatışmaların Atina tarafından savaşa sürüklenmesiyle daha da ciddi bir olay yaşandı. Yine Atinalıların üstün kaynakları MÖ 439'da onlara zafer kazandırdı. Daha sonra MÖ 432'de Poteidaia'da Atina ve Attika-Delos Deniz Birliği'ni Sparta'nın kendi ittifakı olan Mora Yarımadası'na doğrudan muhalefet eden bir isyan daha patlak verdi. Pers destekli bir Sparta'ya karşı yapılan bu ikinci ve çok daha yıkıcı olan Mora Savaşı (MÖ 432-404) sonunda, 30 yıl süren yorucu ve kaynak tüketen çatışmalardan sonra Atina'yı dize getirecek ve Attika-Delos Deniz Birliği için ölüm çanı çalacaktı. MÖ 415 Sicilya Seferi ve bir önceki yıl isyankar Melos'ta bütün erkeklerin acımasızca idam edilmesi gibi feci yenilgiler umutsuz zamanların göstergeleri haline gelmişti. Atina'nın ihtişamlı günleri ile beraber Attika-Delos Deniz Birliği de son bulmuştu.
Sonuç
Birliğin faydaları çoğunlukla Atinalılar için olsa da gerçekçi alternatifin -Spartalı yönetiminin- olmayacağı ve MÖ 404'ten itibaren Yunanistan'ın küçük devletleri için daha popüler olmadığı kesindir. Bu belki de MÖ 377'deki İkinci Atina Konfederasyonu'nda daha zayıf ve askeri açıdan daha pasif bir Atina ile yeniden birleşmeye istekli olmalarıyla gösterilebilir.
Aşağıdaki makalelerle Attika-Delos Deniz Birliği hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz:
- The Delian League, Part 1: Origins Down to the Battle of Eurymedon (480/79-465/4 BCE)
- The Delian League, Part 2: From Eurymedon to the Thirty Years Peace (465/4-445/4 BCE)
- The Delian League, Part 3: From the Thirty Years Peace to the Start of the Ten Years War (445/4–431/0 BCE)
- The Delian League, Part 4: The Ten Years War (431/0-421/0 BCE)
- The Delian League, Part 5: The Peace of Nicias, Quadruple Alliance, and Sicilian Expedition (421/0-413/2 BCE)
- The Delian League, Part 6: The Decelean War and the Fall of Athens (413/2-404/3 BCE)
