MÖ 509'da son Etrüsk kralı Yaşlı Tarquin'in çıkışıyla birlikte, Roma halkına eşsiz bir fırsat sunuldu. Bu fırsat, nihayetinde gelecek yüzyıllar boyunca Avrupa'nın geri kalanı üzerinde muazzam bir etkisi olan yeni bir hükümet, bir cumhuriyet yaratma şansıydı. Çoğu hak, seçkin ve soylu sınıfa özel olmasına rağmen, bu yeni hükümetin üç bölümü olacaktı: bir asırlık meclis, bir Senato (tek amacı danışman olarak hizmet vermekti) ve konsolos olarak adlandırılan iki yardımcı yönetici. Birlikte konsolosluk fikri, hiç kimsenin yürütme gücünü kötüye kullanamayacağı anlamına geliyordu. Meclis aracılığıyla seçilen bir konsolos, bir yıllık görev süresi ile sınırlı da olsa bir kralın yetkisine ve diğer konsolosun yetkisine sahipti. Modern tanım gereği gerçek bir demokrasi olmasa da, Roma Cumhuriyeti kısmen örnek olarak görüldü.
Meclis tarafından özel bir seçimle seçilen, en az 42 yaşında olması ve başlangıçta yalnızca bir soylu olması gereken her konsolos, bir yıl görev yaptı ve birbirini izleyen dönemlere hizmet edemedi. Temel olarak, bir konsolos, neredeyse sınırsız yürütme yetkisi ve egemenlik ile hem sivil hem de askeri bir sulh yargıcı olarak görev yaptı. Roma şehrinde imperium domi, yani emirleri uygulama ve emirlerine itaat etme yetkisini kullandı, ancak bu yetki mutlak değildi. Birey provocatio ad populum, konsolosluk kararına itiraz etme, hakkına sahipti. Genellikle, bu temyiz yalnızca bir ölüm kalım meselesiyse veya kişi, konsolos tarafından kayırıldığına inanıyorsa gerçekleşirdi. Bununla birlikte, şehir dışında, konsolos sahada sınırsız güce veya imperium militiae'ye sahipti, bu güç genellikle bir komutana verilen ve onun gerekli gördüğü her türlü gücü kullanmasını sağlayan bir yetkiydi.
Etrüskler zamanında, Roma şehrinde iki farklı insan sınıfı vardı: toprağın çoğuna sahip olan aristokrat aileler veya soylular; ve nüfusun geri kalanını oluşturan alt tabaka. Tüm alt tabakanın yoksul olmamasına rağmen, kanunen hükümete katılmaları yasaklandı; oy hakkı olmaması, ne meclise ne de Senato'ya üye olamayacakları anlamına geliyordu. Zamanla şehir büyüdükçe ve Roma sınırlarını genişletmeye başladıkça, ikinci sınıf olarak görülmekten bıkan alt tabakadaki insanlar isyan ettiler ve hükümetlerine katılmalarının kısıtlanmasını protesto ederek greve gittiler; buna Birinci Alt Tabaka Ayrılığı adı verildi. Soyluların uzlaşmaktan başka çareleri de pek yoktu. Alt tabakanın, Concilium Plebis(halk toplantısı) veya Plebler Konseyi adlı kendi meclislerini oluşturmalarına izin verildi. Plebler Konseyi, kendi sulh yargıçlarını tribün olarak adlandırdı ve alt tabakayı etkileyen yasalar yapma yetkisine sahipti.
Alt tabakanın işbirliğine duyulan ihtiyacın farkına varan soylular, zamanla Mücadele veya Düzenler Çatışması olarak bilinen şeyde haklarını kabul ettiler. Bununla birlikte, herhangi bir yasa bulunmadığından, plebler olası suistimallerden korktular. Bu nedenle MÖ 450'de yeni yasa dizisi olan 12 Levha Kanunları çıkarıldı. Zaman geçtikçe, iki sınıf arasındaki ayrımlar yavaş yavaş azaldı (ancak hiçbir zaman tamamen ortadan kalkmadı). MÖ 367'de bir plebin konsolos seçilmesine izin veren yeni bir yasa çıkarıldı ve MÖ 366'da ilk pleb konsolosu seçildi. Daha sonra, yasaya göre, konsoloslardan en az birinin pleb olması gerekiyordu. MÖ 287'de Lex Hortensia yargıya intikal edildi ve pleb meclisi tarafından çıkarılan tüm yasaları tüm vatandaşlar için bağlayıcı hale getirdi.
İster pleb(alt tabakadan), ister soylu olsun, bir konsolosun yetkileri aynı kaldı: Senato'ya başkanlık etti, yasalar önerdi ve orduya komutalık etti. Bir konsolos ölür veya istifa ederse, başka bir konsolos özel bir seçim yapacak ve bu kişi görev süresinin geri kalanını tamamlayacaktı. Konsolosların bir listesi ve görevdeki her dönemin resmi bir tarihçesi de tutulurdu, buna fasti denirdi. Roma takviminde bile, iktidardaki konsolosun adı geçiyordu. Konsolosluk pozisyonu genellikle bir Romalı politikacının kariyerinin en yüksek noktasıydı. Görevden ayrıldıktan sonra, Senato'nun bir üyesi olarak kaldı ve çoğu zaman hizmetinden dolayı ödüllendirilecek ve Roma eyaletlerinden birinin valisi, bir konsolos yanlısı olarak atanırdı.
Mor bördürle bezenmiş, hafif yünlü tören elbiseli bir konsolosa, Roma sokaklarındaki yürüyüşlerinde 12 kişilik bir grup yolunu açmak için eşlik ederdi. Yavaş yavaş, konsolosun yetkilerinin çoğu, cursus honorum olarak adlandırılan diğer makamlara verildi; sansür memuru nüfus sayımından sorumluydu, pretor (imperium yetkilerine sahip diğer tek sulh hakimi) hem Roma'da hem de eyaletlerde adaleti sağlamakla ilgileniyordu, quaestor mali işleri yönetiyordu ve aedilis denetimli halk oyunları, şehrin su temini ve Roma yollarından sorumluydu. Bu ofislerin her biri konsolosluğa giden bir yol olarak hizmet etti.
Ne yazık ki, Cumhuriyetin çöküşü ve Augustus yönetiminde imparatorluğun yükselişi, konsolosluk iktidarının sonunu getirecekti. Meclisler kanun yapma yeteneklerini kaybedecek ve böylece bir konsolos atayacaklardı. Konsolos unvanı kalacak olsa da, bir imparator, tüm yetkiyi üstünce alacaktı. Bu geçiş, konsolosluğun Cumhuriyet dönemindeki rolünü azaltmıyor. Roma, aynı yetkinin büyük bir kısmına sahip olan bir kraldan bir sulh hakimine - konsolos - başarılı bir geçiş yapabildi. İmparatorluk inşasının ilk yıllarında Roma'yı yöneten hükümet, henüz doğmamış hükümetler için bir örnek model olarak hizmet edecekti.
