Girit, Tunç Çağı'nda kendine mahsus mimarisi ve sanatıyla tesirli Minos Medeniyeti'ni ortaya çıkaran Doğu Akdeniz'deki bir adadır. Arkaik devirde Yunan dünyasının mühim bir mensubu olan Girit, Klasik devirde biraz ehemmiyetini yitirdi ancak Roma İmparatorluğu içinde bir eyalet ve erken Hristiyanlığın merkezi olduğu Roma devrinde yine önemli bir kültürel merkezdi. Adada bugün Knossos, Phaistos ve Gortyn gibi mühim arkeolojik sahalar ve bunların hepsinde Girit'in uzun ve çeşitli tarihinin ikna edici delili olan önemli mimari kalıntılar bulunmaktadır.
Minos Giriti
Adada yerleşmenin en erken delili, Anadolu'dan gelen yerleşmecilerin geldiği en az MÖ 7.000 yılına değin uzanmaktadır; ancak ilk tanınan kültür, antik çağın en tanınmış efsanelerinden, mimarisinden ve sanat eserlerinden bazılarını sağlayan ve daha sonraki birçok Akdeniz medeniyetine tesir eden Minoslular'dı. Minoslular, MÖ 2000 civarında öne çıktılar ve Bronz Çağı'nın en başarılı Akdeniz ticaret kültürlerinden biri olacaklardı. Ziraat ve ticaret, büyük saray binalarının inşa edildiği ve mahalli ticaretin merkezileştirildiği Knossos, Phaistos, Malia, Zakros ve diğer yerlerde büyük merkezileşmiş merkezler oluşmasını sağladı. Bu yapılar iki veya üç kat yüksekliğindeydi, birkaç bin metrekareye yayılmıştı ve güzel fresklerle süslenmişti. Bir tür merkezi idarenin şarap, yağ, tahıl, değerli metaller ve seramik gibi malzemelerin toplanmasını ve depolanmasını organize etmiş olması muhtemel görünüyor. Henüz çözülememiş olan Linear A yazısı, gelişmiş bir politik ve ticaret kültürünün bir başka işaretidir. Merkezler arasında nispeten barışçı bir münasebet, sur duvarlarının olmamasıyla ima edilir, ama ok uçları, zırh ve miğfer buluntuları, askeri işlerle bir miktar meşguliyete işaret eder.
Minos sarayları, MÖ 1700 civarında depremle yıkıldıklarına dair deliller gösterir, ardından onlar tekrar inşa edildi. Saraylar, büyük avluları, sütunlu yapıları, merdivenleri, dini mahzenleri, ışık kuyularını, drenaj sistemlerini, büyük seramik pithoi kapları için geniş depolama depolarını ve hatta halk temaşaları için 'tiyatro' sahalarını ihtiva eden iyi döşenmiş, abidevi yapılardı. Bu sarayların karmaşıklığı, boğa atlama sporu, mukaddes boğa boynuzlarının varlığı ve çift balta (veya labrys) tasvirleriyle gösterildiği gibi boğalara tapınma, muhtemelen Yunan mitolojisindeki Knossos hükümdarı Kral Minos ve aynı şehrin labirentinde yaşayan minotoru öldüren Atinalı kahraman Theseus efsanesine yol açmıştır. Minos dininin boğaların yanı sıra diğer hususiyetleri arasında, en iyi yılan tutan şehvetli fayans figürinlerinde görülen Tabiat ve bereket tanrıçalarının öne çıkması yer alır.
Atinalı Theseus efsanesi ve Rhea'nın Girit'teki bir mağarada genç bir Zeus'u saklaması gibi diğerleri, Ege'deki arkeolojik buluntuların da yaptığı gibi, Girit'in daha geniş dünya üzerindeki tesirine işaret eder. Adanın deniz ticaretine dayanan refahı yalnızca abidevi mimarisiyle değil, aynı zamanda Minos fresklerinde, seramiklerinde, mücevherlerinde ve figürinlerinde en iyi şekilde görülen sanatların inkişafıyla da ispatlanmıştır. Diğerlerinin yanı sıra Thera, Rodos, Mısır, Yakın Doğu, Kıbrıs ve Kiklad Adaları ile ticari münasebetleri bilinmektedir.
MÖ 1500 ile MÖ 1450 arasında ikinci bir deprem ve yıkıcı yangın dalgası meydana geldi ve bu, Girit'teki Minos varlığını kati olarak sona erdirmiş gibi görünüyor. Ada, Thera'nın patlamasının ardından bir tsunami de yaşamış olabilir, ancak bu hadisenin tarihi belirsizdir. Minos merkezlerinin çöküşü, belki de tesadüf değil, Miken Medeniyeti'nin anakara Yunanistan'da yükselişiyle aynı zamana denk geldi. Mikenlerin MÖ 1450 ile 1380 arasında Minos yerleşim mahallerinde hüküm sürdüğüne dair deliller var. Knossos MÖ 1380 civarında tekrar yıkıldı ve asla yeniden inşa edilmedi. MÖ 1200'e gelindiğinde Minos yerleşmelerinin çoğu terk edilmişti.
Arkaik ve Klasik Girit
Adada MÖ 1200 ile 800 yılları arasında meydana gelen faaliyetlere dair günümüze ulaşan yazılı kayıtlar bulunmamakla beraber, Dor dili konuşan muhacirlerin o dönemde Girit'e yerleştiği bilinmektedir. Kommos, Yunan anakarası, Fenike ve Yakın Doğu ile temasın delilleri olan mühim bir liman haline geldi; bu tesir dil ve sanatta da görüldü. Yeni yerleşmeler o kadar gelişti ki, MÖ 650'de ada, Yunan geleneğine göre, çoğu mabet, pazar ve şehir planlamasına sahip 100 poleis veya şehir devletine sahipti. Sayı muhtemelen 60'a yakındı; ancak yine de Girit, diğerlerinin çoğundan daha kopuk olsa da, Yunan dünyasının önemli bir bölgesi olarak kesin bir şekilde yerleşmişti.
Hukuki metinler, ki en ünlüsü ve en uzunu Gortyn kanunnamesidir (MÖ 450 civarı), Girit şehirlerinin köleler ve yabancılar da dahil olmak üzere çeşitli sınıflardan insanlardan oluştuğunu ve bilhassa aile ile mülkiyet hukuku sahalarında adalete ehemmiyet verdiğini göstermektedir. Yunan anakarasının klasik polis modelinde olduğu gibi, toprak sahibi vatandaşlar gerektiğinde hoplitlerden oluşan bir silahlı kuvvet oluşturuyordu ve nüfusun tamamı, popüler bir hükümet meclisine başkanlık eden bir aristokrasi tarafından idare ediliyordu. Ananevi kabile liderleri ve asil aileler, Yunan anakarasının politeistik panteonunu ve pratiklerini takip eden dini faaliyetlere dair olanlar da dahil olmak üzere kamu pozisyonlarını tekeline almış olurdu.
Girit'in bir ada olması, Klasik Devir'de (MÖ 600-450) Yunan bölgesel meselelerindeki rolünü sınırladı, lakin Girit kasabaları savaşçılar temin etti - Girit paralı sapancıları ve okçuları bilhassa çok saygı görüyordu - Peloponez Savaşları ve Büyük İskender ile haleflerinin seferleri gibi çatışmalar için. MÖ 3. yüzyıldan 1. yüzyıla kadar, Girit Federasyonu'nun kurulması, adanın genelde nispi bir belirsizliğe sürüklenmesini durdurmada pek bir şey yapmamış gibi görünüyor. Birçok insan Yunan anakarasına göç ederken Girit artık korsanlık şöhreti kazandı, bu pratik nihayey ticaret üzerine kurulu diğer Akdeniz adası Rodos (MÖ 206-204 ve MÖ 155-153) ile iki savaşa yol açtı.
Adanın üç ana şehri - Gortyn, Knossos ve Lyttos - arasında MÖ 222 ile 219 yılları arasında bir iç savaş patlak verdi. Makedonya Kralı V. Philip bir müttefik olarak kabul edildi, lakin Girit şehirlerinin siyasi zayıflıklarından faydalanan Ptolemaios VI, Doğu Girit'te bir garnizon kurdu. Ancak bu, MÖ 2. yüzyıl boyunca devam eden rakip şehirler arasındaki devam eden iç savaşı durdurmadı. Akdeniz'in yeni süper gücü Roma mahalli meselelerde adım attığında, MÖ 110'da nihayet bir barış sağlandı.
Roma Giriti
Roma devinde Girit korsanlığı hala yaygındı ve kararlı Romalılar sonunda onu ortadan kaldırabilmeden önce MÖ 71 ve 69-67'de iki savaş gerekecekti. Girit, Cumhuriyet ölüm sancılarını çekerken daha geniş Roma bölgesel siyasetinde bir piyon haline geldi. Mesela MÖ 36'da Mark Antony adayı Kleopatra'ya armağan etti. Mamafih Augustus'un tahta çıkmasıyla Girit resmen Roma imparatorluğuna dahil edildi. İmparator Knossos'ta bir koloni kurdu ve şehir ve umumi olarak ada, Girit'in yüzyıllardır görmediği bir refah getiren muhacir akınından faydalandı. Önde gelen yerleşmeciler arasında lejyonlardan gaziler, tüccarlar ve Gortyn'de ikamet eden valisi ile gelişen bir Roma eyaleti haline gelen Yahudiler vardı. Bu devirde en az 15 şehir refaha kavuştu, petrol ve şarap üretimi büyük ölçüde arttı, amfitiyatrolar, mabetler, Roma hamamları ile su kemerleri inşa edildi ve ada kendi parasını bastı. Meşhur Girit okçuları imparatorluk sathındaki Roma ordusunda önemli bir unsur haline geldi, ancak Girit'in kendisine hiçbir Roma askeri yerleştirilmedi.
Gortyn'de takriben MS 60'ta ilk piskoposu Aziz Paul'ün bir öğrencisi Titus olan erken bir Hristiyan topluluğu kuruldu. Bilhassa Gortyn, 300.000'e ulaşan bir nüfusa sahip olarak gelişti ve geleceğin imparatoru Trajan'ın MS 81'de oraya quaestor olarak atanmasıyla önemli bir Roma kasabası olarak statüsü teyit edildi. 3. yüzyılda, 249'da Gortyn'in amfitiyatrosunda vahşi hayvan avı esnasında on şehit de dahil olmak üzere Hristiyanlara yönelik birkaç kötü şöhretli zulüm görüldü. Roma İmparatorluğu ikiye bölündüğünde, Hristiyan kilisesi Selanik'teki Papa'nın yargı gücü altında olmasına rağmen Girit Doğu imparatorluğunun bir parçası yapıldı. Ada, tekrarlanan Arap akınlarıyla ve nihayetinde 827'de tam fetihle karşı karşıya kaldığı Bizans devrine kadar bu zaman boyunca refah içinde yaşamaya devam etti.
