MS 2. yüzyılın ortalarında Hıristiyanlık, Yahudilikten ayrı, bağımsız bir din yaratılmasına yol açacak kademeli bir kimlik oluşturma sürecine girdi. Başlangıçta Hıristiyanlar, Roma İmparatorluğu'nda bulunan birçok Yahudi grubundan biriydi. MS 2. yüzyılda ise demografik yapıda bir değişim yaşanmış, resmi hiyerarşi kurulmuş ve Hıristiyan dogmaları oluşturulmuştur.
MS 1. Yüzyılda Hıristiyanlık
Nazaretli İsa, Yahudi peygamberlerin kitaplarında önceden bildirilmiş olan Tanrı'nın krallığının yakın olduğunu vaaz eden bir Yahudi peygamberdi. Peygamberler, Tanrı'nın son günlerde İsrail'i eski ihtişamına kavuşturmak için müdahale edeceğini iddia ediyorlardı. Harekete liderlik etmesi için Kral Davut'un (M.Ö. 1000 civarı) soyundan gelen bir Mesih figürü (" kutsanmış kişi" anlamına gelir) ortaya çıkaracaktı. Son bir savaştan ve ulusların yenilgisinden sonra, ölülerin dirilişi, son bir yargı olacak ve Tanrı yeryüzündeki erdemliler için ilk planı ( Cennet Bahçesi) geri getirecekti. Kötüler ise yok olmaya, Gehenna'ya (Yahudi cehennemi) mahkûm edilecekti.
İsa'nın ölümünden sonra havarileri Kudüs'te ve Doğu Akdeniz şehirlerinde onun mesajını yaymaya başlamışlardı. Önemli bir ayrıntı da eklenmişti; İsa Mesih'e iman, bireyin mutlu bir öte dünyaya dirilişiyle sonuçlanacaktı. Yahudi kurtuluş mesajıyla, ilk misyonerler Helenistik dönemde kurulmuş olan Yahudi sinagog topluluklarına yaklaştı. Mesih ve Tanrı'nın krallığı hakkında kendi bireysel görüşlerine sahip olan farklı Yahudi gruplarıyla karşılaşmışlardır.
Sayıları doğrulayamıyoruz, ancak görünüşe göre bazı Yahudiler İsa'nın mesihleri olduğu iddiasını kabul ederken, çoğunluk kabul etmedi. Yahudilerin çoğunun bu harekete katılmamasının birçok nedeni vardır:
- Mesih'in görevi ve Tanrı'nın planındaki rolü de dahil olmak üzere Mesih hakkında çeşitli görüşler vardı. Görüşler, bilgeliğin vücut bulmuş hali olan Davut gibi savaşçı bir kraldan, son günlerde yargıdan sorumlu önceden var olan meleksi bir varlığa (örneğin, Enoch literatüründeki "insanoğlu") kadar uzanıyordu.
- Ferisiler'in grubu tüm ölülerin dirilişine olan inancı desteklemişti, ancak bu son günlerde bütünsel bir senaryonun parçası olarak gerçekleşecekti. Bir adamın mezardan çıkması, zamanın tamamlandığını göstermiyordu.
- Bir Mesih figüründen kurtuluş bekleyen pek çok Yahudi, bunun mevcut zalimin (Roma) yok edilmesini de içereceğini varsayıyordu, ancak bu gerçekleşmedi.
- 'Krallık' kelimesini de içeren dil siyasi açıdan tehlikeliydi. Roma çeşitli yerel mezheplere karşı hoşgörülü olsa da, kalabalıkları başka bir krallık için kışkırtan her şey vatan hainliğiydi. Yahudiler yaşadıkları her yerde Roma hükümetiyle birlikte var olmanın yollarını uzun zaman önce bulmuşlardı. Julius Caesar'ın (M.Ö. 100-44) bir fermanı, Yahudi cemaatine atalarının geleneklerini takip etme izni vermiş, devlet dinlerinden muafiyet tanımıştı. Bu fermanda Yahudilerin din değiştirmeyecekleri (din değiştirmeye çalışmayacakları) belirtiliyordu. İsa, Roma'nın vatana ihanete verdiği ceza olan çarmıha gerilerek öldürülmüştü. Elçi Pavlus'un yazdığı gibi, bu hem Yahudiler hem de Yahudi olmayanlar için bir "tökezleme noktası" ve bir skandaldı.
- Erken bir tarihte, İsa'nın çektiği acıları ve ölümünü açıklamak için Hıristiyanlar Yeşaya'daki "acı çeken hizmetkâr" alıntılarına başvurmuşlardır. Bu hizmetkâr (o dönemde İsrail ulusunu simgeliyordu) ulusun günahları için işkence gördü ve öldürüldü. Daha sonra Tanrı tarafından kendi tahtını paylaşmak üzere diriltilmiştir. Hıristiyanlar acı çeken hizmetkârın İsa'nın bir öngörüsü olduğunu iddia etmişlerdir. Pavlus'un misyonlarında, bu hizmetkârın Tanrı'nın kendisinin dünyevi İsa şeklinde bir tezahürü olduğunu öğretti. Hıristiyanlar İsa'ya (artık "Mesih" olarak kabul ediliyordu, (İbranice "mesih "in Yunancası christos) Tanrı'ya eşdeğer olarak tapmaya başladılar. Yahudilerin çoğu Mesih'in bu şekilde tanrılaştırılmasını reddetti.
Yahudi Olmayanlara Yönelik Faaliyetler
MS 1. yüzyılda Hıristiyanlar aslında Yahudiliğin bir başka mezhebiydi. Beklenmedik bir şey olduğunda önemli bir dönüm noktası meydana geldi. Yahudi olmayanlar bu şehirlerdeki sinagog etkinliklerine ve festivallere sık sık katılıyorlardı. Bu kişiler Elçilerin İşleri'nde "Tanrı'dan korkanlar" olarak tanımlanmıştır; İsrail'in Tanrısı'na saygı duyan ancak kendi yerel kültlerine katılmaya devam eden kişiler. İsrail'deki ve diasporadaki eski sinagog kutsal bir alan olmadığından, katılımları için bir engel yoktu, ancak sinagoglar Yahudi olmayanları aktif olarak işe almaz ya da din değiştirmeye çalışmazdı. Bazı Yahudi olmayanlar eskatolojik İsrail'de (krallık geldiğinde) bir yere sahip olacaklardı, ancak o zamandan önce değil. Bilginler bu Yahudi olmayanların İsa'nın öğretilerini ilk olarak sinagoglardaki varlıkları aracılığıyla duymuş olacaklarını tahmin etmektedirler. Aynı zamanda, Tanrı'dan korkmayan Yahudi olmayanlar da ilgi göstermeye başladı.
Bu beklenmedik ilgi nedeniyle, hem Pavlus hem de Luka, bu insanları nasıl dahil edeceklerine karar vermek için Kudüs'te (MS 49 civarı) bir toplantı yapıldığını bildirmiştir. Yahudiliğe geçiş, Yahudilerin fiziksel kimlik işaretlerini içeriyordu: sünnet, beslenme yasaları ve Şabat'a uyma. Elçilerin İşleri 15'te, Kudüs Konsülü sırasında, İsa'nın kardeşi Yakup, bu Yahudi olmayanların Yahudiliğe geçmek zorunda olmadıkları kararını verdi. Bununla birlikte, "putların kirlettiği yiyeceklerden, cinsel ahlaksızlıktan, boğazlanmış hayvanların etinden ve kandan uzak durmaları" gerekiyordu (Elçilerin İşleri 15:19-21). Bunlar Musa'nın Yasası'ndaki törensel ve ahlaki saflık unsurlarıydı. Halk pazarlarındaki etler tapınaklardan arta kalan kurbanlardı; Yahudiler putperestlikle ilgili her şeyden uzak dururlardı.
En Eski Topluluklarda Yahudi-Hıristiyan İlişkileri
Pavlus'un mektupları (MS 50'ler ve 60'lar), İnciller ve Elçilerin İşleri'ndeki kanıtlar, Yahudi olmayanların hızla Yahudi inananlardan sayıca üstün olduğunu göstermektedir. Kararnameye rağmen, Yahudi-Hıristiyanlar (tam din değiştirmeyi savunanlar) ile Yahudi olmayan-Hıristiyanlar (Kudüs Konsili'ne bağlı kalanlar) arasındaki gerilim devam etti. Pavlus, topluluklarını dolaşarak Pavlus'un yanıldığını ve Yahudi olmayanların din değiştirmesi gerektiğini vaaz eden "sahte elçilere" karşı sürekli öfke duyuyordu (Galatyalılar 1:6-8).
Pavlus, kendisine "öteki ulusların elçisi" olmasını buyuran İsa'nın gökte bir görümünü deneyimlediğinde imanlı oldu (Galatyalılar 2:8). Daha önceki bir Hıristiyan, krallığın gecikmesinin parousia ("ikinci görünüş") kavramıyla açıklanabileceğini düşünmüştü; şimdi gökte olan İsa, son günlerdeki olayları tamamlamak için geri dönecekti.
Pavlus Yahudi olmayanlar için tam din değiştirmeye karşı çıkmıştır, çünkü büyük olasılıkla Yahudi olmayanlar vaftiz edildiklerinde Tanrı'nın ruhunu almışlardır. Bu onların "dillerde konuşmalarında", şifa vermelerinde ve peygamberlik etmelerinde kendini gösteriyordu (Elçilerin İşleri 19:6). Başka bir deyişle, Tanrı onların Yahudi kimlik işaretleri olmadan kabul edilmelerine izin vermişti. Ancak bir kez kabul edildikten sonra, Musa'nın Yasası'nın etik ve ahlak kurallarına uymak zorundaydılar.
Pavlus'un birkaç mektubunun (Romalılar, Efesliler, Koloseliler) Pavlus mahkûmken yazıldığı iddia edilmektedir. "Yahudilerden beş kez kırk kırbaç yedim. Üç kez de sopalarla dövüldüm." (2. Korintliler 11:24-25). "Kırk kırbaç" Musa Yasası'nın çeşitli ihlalleri için verilen bir sinagog disipliniydi. Pavlus bu ceza için ayrıntı vermemiştir, ancak sinagoglar Yahudi olmayan taraftarlarına geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmeleri için baskı yapmazlardı. Pavlus şimdi bu Yahudi olmayanlara putperestliklerini bırakmalarını emrediyordu ("Putlara tapmaktan kaçının" - 1. Korintliler 10:14). Bu emir, Yahudi topluluklarının Roma'yla yaptığı dikkatli müzakereleri ihlal ediyordu.
" Sopalar" Roma yasalarının ihlali için kullanılıyordu. Yine, Pavlus'un nasıl ya da neden dövüldüğünü bilmiyoruz, ama Roma örneğinde, büyük olasılıkla Pavlus'un putperestliğe karşı vaaz vermesiydi. Bu skandal bir kavramdı; Roma dininin eski görüşleri, bunları tanrılardan alan atalardan kaynaklanıyordu. Pavlus'un yaklaşan krallıkla ilgili görüşleri, İsa'ya tapınmayı savunması ve putperestliği kınaması hem sinagoglarda hem de Roma forumunda gerginliklere neden oldu.
Kudüs ve Tapınağın Yıkılışı
Markos'tan (MS 70 civarında yazılmıştır) başlayarak dört İncil de İsa'nın ölümünden ya Yahudi liderleri (Ferisiler ve Sadukiler) ya da topluca Yahudileri (Yuhanna'nın İncili) sorumlu tutar. İsa'nın ölümü ile ilk İncil arasında geçen on yıllar boyunca krallık gelmemiştir. Onun yerine Roma geldi.
Yahudiler MS 66 yılındaki Büyük Yahudi İsyanı'nda Roma İmparatorluğu'na karşı ayaklandılar ve MS 70 yılında hem Kudüs hem de Tapınak kompleksi yıkıldı. İncil yazarları bu felaketten Yahudileri sorumlu tutmuşlardır çünkü İsa'yı Mesih olarak reddetmişlerdir. Peygamberler İsrail'i günahlarından dolayı sürekli olarak kınamışlardı. İsrail'in geçmişi bugünün açıklaması haline gelmişti.
Tapınağın yıkılmasıyla birlikte geleneksel ritüeller yerine getirilememiştir. Bu dönem iki farklı sistemin başlangıcına işaret eder:
- Rabbani Yahudilik, Kutsal Yazılarının analiz ve yorumlarına odaklanmıştır
- Hıristiyanlık, Yahudilikten ayrı bir din olarak ortaya çıkmaya başladı.
Piskoposlar ve Kilise Babaları
Hıristiyanlar, cemaatlerine liderlik etmek üzere piskoposlar seçerek kendilerini hem Yahudilikten hem de yerel kültlerden ayırmışlardır (1. ve 2. Timoteos ve Titus'ta görüldüğü gibi). İlk topluluklar, bir 'gözetmenin' (bir piskopos) bir eyaletin bir bölümünden, bir piskoposluk bölgesinden sorumlu olduğu Roma eyalet yönetimini model almışlardır.
Kudüs'teki eski Tapınak'taki rahiplerin ve yerel kültlerdeki rahiplerin aksine, Hıristiyan piskoposlar yeryüzündeki günahları affetme konusunda eşsiz bir güce sahipti. Bir takdis töreniyle Tanrı'nın ruhunun bu adamların içine girdiğine inanılırdı. Bu inanış büyük olasılıkla Elçilerin İşleri 8'de Petrus'un Samiriyelilerin üzerine ellerini koyması öyküsünden esinlenmiştir. Yerel kültlerin rahipleri ve Tapınak'taki rahipler tövbe ve bağışlanmayı kolaylaştırıyordu, ancak bu aktörlerin günahları bağışlamak için bağımsız yetkileri yoktu. Yahudiler için sadece İsrail'in Tanrısı bu güce sahipti.
MS 2. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, ilk Hıristiyanlık artık İsrail ya da Yahudilikle herhangi bir etnik ya da toplumsal bağı olmayan liderlerin hâkimiyetindeydi. Bu liderler çeşitli felsefe okullarında eğitim almış Yahudi olmayan din değiştirenlerdi. Hıristiyanlığa katkılarından dolayı geriye dönük olarak "Kilise Babaları" olarak adlandırılan en üretken yazarlar şunlardır: Justin Martyr (Roma, MS 100-165), Piskopos Irenaeus (Lyon, MS 130-202) ve Piskopos Tertullian (Kartaca, MS 155-220).
Yahudilikteki arka plan 2. yüzyıl Hıristiyan Kilisesi için son derece önemli olmaya devam etmiştir. Nazaretli İsa'nın (ve takipçilerinin) Tanrısı, Yahudiliğin ve Yahudi Kutsal Yazılarının Tanrısıydı. Hıristiyan bildirileri eski bildirilere bağlı kalmak zorundaydı. Kilise Babaları Hıristiyanlığı açıklamak için Yahudi Kutsal Yazılarını kullanmaya devam etmiş ve alegori olarak bilinen yaygın bir yöntem kullanmışlardır. Alegori, bir karakterin, sembolün, yerin ya da olayın daha geniş ya da yeni bir anlam yaratmak için kullanıldığı edebi bir araçtır. Yahudi Kutsal Yazıları konusunda eğitim almış olan bu kişiler, yeni bir yorum sağlamak için bir pasajın detaylı bir analizi olan tefsir yöntemini uygulamışlardır. Ayrıca tipolojiyi ya da anlatı yapısındaki tiplerin tanımlanmasını da kullandılar. Örneğin, İshak'ın bağlanması çarmıhtaki İsa'ya işaret eden bir tip olmuştur.
Hristiyan Zulmü ve Adversos Edebiyatı
Büyük olasılıkla Roma imparatoru Domitian (hükümdarlık dönemi 81-96) döneminde başlayan Roma, Hıristiyan topluluklara ateizmleri ve imparatorluk kültüne katılmayı reddetmeleri nedeniyle zulmetmiştir. Roma, imparatorluk kültünü zorunlu kılarken, Yahudi olmayan (sünnet olmamış) ama aynı zamanda atalarının kültlerine katılmayı da bırakmış olan farklı bir grup insanın varlığının farkına varmıştır. Aynı zamanda, muhafazakâr Roma'nın yeni dinlere, özellikle de Doğu'dan gelenlere karşı kültürel ve dini bir önyargısı vardı.
Kilise Babalarının amacı Roma'yı Hıristiyanların yeni olmadığına - Yahudilik kadar eski olduklarına - ve Hıristiyanların devlet kültlerinden Yahudilerle aynı muafiyete sahip olmaları gerektiğine, çünkü Hıristiyanların "verus Israel", yani gerçek İsrail olduklarına ikna etmekti.
Devlet kültlerinden Yahudilerle aynı muafiyete sahip olmak için Roma'ya yapılan çağrı toplu olarak Adversos Literatürü ya da "düşmanlara, Yahudilere karşı" olarak bilinir. Yazarlar Peygamberlerin polemiklerine (Yahudilerin tüm günahları), İncillere ve Pavlus'un mektuplarına başvurmuşlardır. Pavlus'u tarihsel bağlamından koparan Kilise Babaları, Pavlus'un Yahudi-Hıristiyanlara yönelik eleştirilerini tüm Yahudilere ve Yahudiliğe karşı bir reddiye olarak kullanmışlardır.
Kutsal Yazıları yeniden yorumlamalarının bir örneği On Emir öyküsünde açıkça görülmektedir. Musa Sina Dağı'nda buyrukları aldığında sadece on tane vardı. İsraillileri putperestlik içinde bulduktan sonra tabletleri parçaladı. Başka bir set almak için geri döndüğünde, Yahudileri cezalandırmak için 603 tane daha eklendi. Mesih bu yükleri gerçek imanlılardan kurtarmıştı ve bu yüzden Hıristiyanlar sadece ilk on tanesine uymak zorundaydı.
Hadrianus (MS 117-138) döneminde Yahudiler Bar Kokhba (135-137) önderliğinde Roma'ya karşı ayaklandı. Bar-Kokhba İsyanı da ilki gibi felaketle sonuçlandı. Hadrianus Kudüs'ün adını kendi soyadı olan Aelia Capitolina ile değiştirdi ve tüm Yahudilerin Kudüs'te yaşamasını yasakladı. Justin Martyr, isyandan sonra Roma'ya kaçan Yahudi bir mülteci olan Trypho ile tanıştığını iddia etmiştir. Bu kişinin varlığını tarihsel olarak tespit edemiyoruz; Trypho'nun yanıtları ve argümanları o dönemdeki bazı erken dönem Rabbani görüşleri yansıtıyor olabilir.
Justin'in Trypho ile diyaloğu, Hıristiyanlığı Yahudiliğe karşı tanımlamada Adversos metinlerinin en önemlilerinden biri haline gelmiştir. Justin, Trypho'ya Yahudi Kutsal Yazılarının gerçek anlamını alegori ve tefsir yoluyla öğretmeye devam etmiştir. Yahudi Kutsal Yazıları'nın doğru alegorik yorumuyla, metinlerde "Tanrı "nın geçtiği her yerde, aslında "önceden var olan Mesih" vardı. İbrahim'le konuşan Mesih'ti ve Musa yanan çalıdan gelen sesi duyduğunda, bu Tanrı'nın yeryüzündeki daha önceki bir tezahüründeki Mesih'ti. Kendi yöntemleri aracılığıyla, İsrail'in tüm Peygamberlerinin Mesih'in kurtarıcı olarak gelişini önceden bildirdiklerini göstermiştir. Tanrı Mesih'i Yahudilerin yozlaşmış uygulamalarını ortadan kaldırmak için dünyaya gönderdi ve kanıt olarak da Tanrı'nın Roma'nın Yahudileri iki kez yenmesine izin verdiğine işaret etti. Yolsuzluklarına bir de Yahudilerin deicide (Tanrı'yı öldürme) suçu eklenmişti.
Kafir Olarak Yahudiler
Kilise Babaları aynı zamanda ortodoksluk (doğru inanç) ve sapkınlık (Yunanca haeresis'ten gelir ve "düşünce okulu" anlamına gelir) kavramlarını da icat etmişlerdir. Piskopos Irenaeus'un beş ciltlik eseri Against All Heresies'de (Tüm Sapkınlıklara Karşı), Yahudiler sapkın olarak suçlanan ilk kişilerdir çünkü "babaları Şeytan'ı takip etmektedirler" (4, 6). Peygamberler Yahudilerin bu şeytanlaştırılmasından muaf tutulmuşlardır; onlar Mesih'i önceden haber verdikleri için proto-Hıristiyanlardı.
Tüm bu argümanlara rağmen, Roma Hıristiyanları gerçek Yahudiler olarak tanımadı; Yahudi olmayan Hıristiyanlar sünnet edilmiyordu. Zulüm ancak Konstantin'in MS 312 yılında Kilise Babalarının görüşlerini benimseyerek Hıristiyanlığı kabul etmesinden sonra durdu.
Kilise Babalarının yazılarında Yahudiler ve Hıristiyanlar arasındaki çağdaş ilişkilere dair kanıtlar yoktur. Polemik argümanları her zaman Kutsal Yazılar'dan alınmıştır. Liderlerinin görüşlerinin ötesinde, Yahudiler ve Hıristiyanlar görünüşe göre etnik kültlerin birbirleriyle karıştığı eski uygulamayı sürdürmüşlerdir. İspanya'daki Elvira Konsili (MS 312) Hıristiyanları tarlalarını Hahamlara kutsattıkları için kınamıştır. MS 386'daki bir Paskalya vaazında Antakya'daki Piskopos John Chrysostom, Cumartesi günü sinagoga gidip Pazar günü kiliseye geldikleri için Hıristiyanlara ateş püskürmüştür. Bu yazılar aynı zamanda bu tür karışımları durdurma girişimi olarak da anlaşılabilir. Bu dönemin talihsiz karanlık tarafı, Kilise Babalarının görüşlerinin Geç Antik Çağ, Orta Çağ ve sonrasında Hıristiyan antisemitizmine katkıda bulunacak şekilde uygulanmaya devam etmesidir.
Yeni Bir Din Olarak Hıristiyanlık
Hıristiyanlık evren, kurban, dua ve ritüellere ilişkin fikirlerinde hem Yahudilikten hem de yerli kültlerden kavramlar ödünç almıştır. Entelektüel olarak, Hıristiyanlığın insanlık için evrensel niteliğini savunmak için felsefenin kavramlarını ve jargonunu kullandılar. Ancak Hıristiyanlık aynı zamanda eski sistemlerden de farklıydı; din adamlarının yüksek gücü benzersizdi. Tüm eski kültürlerin öbür dünyaya ilişkin görüşleri vardı, ancak Hıristiyanlar cemaatlerine üyelik yoluyla mutlu bir yolculuğu garanti ediyorlardı. Aynı anda hem eski (İsrail'in Tanrısı) hem de yeni (putperestlik yok) olan Hıristiyanlık, kişinin evrendeki yerini anlaması için tamamen yeni bir sistem haline geldi.
Kilise Babalarının katkıları, Hıristiyan dogması ya da tartışılmaz bir şekilde doğru olduğu anlaşılan bir dizi ilke haline gelen şey açısından önemlidir. Onların fikirleri sonunda tüm Hıristiyanların neye inanması gerektiğinin bir ifadesi olan İznik İnancına (MS 325) dahil edilmiştir. MS 381 yılında I. Theodosius (MS 379-395), Hıristiyanlığı Roma İmparatorluğu'ndaki tek meşru din haline getiren bir ferman yayınladı. Hıristiyan geleneğinde bu olay Hıristiyanlığın zaferi olarak bilinir.
