İbn Sina ve Biruni, Antik Yunan ile Avrupa Rönesansı arasında yaşamış en mümtaz mütefekkirlerden ikisiydi. Aydınlanmanın kayıp çağının bu iki devi, takriben 980 yılında Orta Asya'da doğmuştur. Altı yüzyıl boyunca İbn Sina'nın El-Kanun fi't-Tıb'bı, Avrupa'dan Hindistan'a kadar tıp sahasını tanımlarken, Tanrı ve felsefeye dair fikirleri Müslümanları, Yahudilere ve Hristiyanlara, Aziz Thomas Aquinas da dahil olmak üzere tesir etti.
Biruni'ye gelince, Dünya'nın çapını 17. yüzyıldan önce herkesten daha doğru bir şekilde ölçtü, Kuzey ve Güney Amerika'nın yerleşilmiş kıtalar olarak var olduğu hipotezini ortaya attı ve global olarak tarihleri hesaplamanın ilk sistemini icat etti.
Unutulmuş Dahiler?
Muvaffakiyetlerine rağmen, ikisi de birkaç sebepten dolayı bilinen bir ad haline gelmedi. Bunlardan en mühimi, Arapçadan tercüme edildiğinde şaşırtıcı derecede karmaşık olan isimleridir: Ebu'l-Âli el-Hüseyin ibn-'Abdullāh İbn-Sîna ve Ebu'l-Reyḥān Muḥammed ibn Ahmed el-Bîrûnî. Ortaçağ'da Batılı tercümanlar İbn Sina'yı Avicenna olarak Latinleştirdiler. Ortaçağ'da Biruni'yi duymuş olan Avrupalılar, isminin Latinleştirilmiş birkaç versiyonunu uydurdular; bunların en yaygın olanı ise Alberonius'tu.
Adlarına rağmen, ikisi de Arap değildi. İkisi de Arapça adlarıyla tanınıyordu zira ekseriyetle İslam aleminde tahsil dili olan Arapça ile yazıyorlardı, tıpkı Batı'da Latince ile olduğu gibi. İbn Sina ve Biruni, ikisi de günümüzde Özbekistan hudutları içinde doğmuş ve hayatlarını günümüzde Özbekistan, Türkmenistan, Afganistan, İran ve Pakistan hudutları içinde geçirmişlerdir.
Halk tarafından bilinmemelerine rağmen, akademik literatür bu iki adama övgülerle doludur. Biruni, "11. yüzyıl da Vinci'si", "bütün zamanların en büyük alimlerinden biri", "Rönesans'ın öncüsü", "Doğu tahsilinin tarihinde bir fenomen", "cihanşümul bir deha" ve kısaca "Üstad" olarak selamlanmıştır. 1927'de, bilim tarihinin sistematik çalışmasına öncülük eden Belçika doğumlu kimyager George Sarton, onu "İslam tahsilinin en güzel abidesi" olarak ilan etmiştir.
Book Promotion
The Genius of their Age - Ibn Sina, Biruni, and the Lost Enlightenment
Starr's book is the first in-depth synthetical biographical treatment of the contemporaries Biruni and Ibn Sina and their place in the history of ideas. It explores the roots and reveals the heights of Islamic intellectual achievement, evoking a golden age of Islamic Enlightenment.İbn Sina da benzer şekilde "En Önde Gelen Üstat", "Doktorların Prensi", "İslam filozoflarının en müesseri" ve "münakaşasız modern öncesi dönemin en tesirli filozofu" olarak methedilmiştir. Birden fazla Avrupalı tarihçi onu "Modern Tıbbın Babası" olarak methetmiş, Doğu dünyasındaki meslektaşları ise onu "Bilge Adamlar Arasındaki Lider" ve hatta "Tanrı'nın Delili" olarak adlandırmıştır.
Muvaffakiyetler
Bilim insanları uzun zamandır bu sahada çalışmakta. Hepsi değilse dahi çoğu, Biruni veya İbn Sina'nın taraftarıydı, lakin çok azı her ikisinin de tarafını tuttu. Bilim insanları, kahramanlarını müdafaa sürecinde, onun üstünlüğüyle ilgili baş döndürücü bir iddia listesi ortaya attılar. Mesela Biruni'nin hem astronomiyi hem de trigonometriyi müstakil araştırma sahaları olarak kurduğu ve global trigonometri sahasını ilerlettiği söylenir. Matematiğin hakikati sadakatle temsil edebileceğini iddia etmede onu geçen çok az kişi vardı. 17. yüzyıla kadar tekrar ortaya çıkmayan bir formül kullanarak, sonlu farklar hesabının ilk örneğini tasarladı. Kendi tasarımı olan basit ama oldukça gelişmiş vasıtaların yanı sıra geometri ve hesaptaki yeni metodolojilerin yardımıyla, onun bilgin taraftarları, 17. yüzyıla değin dünyanın ve ayın çaplarını herkesten daha doğru bir şekilde ölçtüğünü iddia ediyor. Ayrıca, bilinen dünyanın parametrelerini genişletmek için aynı yenilikçi usulü kullandığını ve hatta Kuzey ve Güney Amerika'nın yerleşilen kıtalar olarak varlığını farzettiğini iddia ediyorlar.
Bu taraftarlar ayrıca Biruni'nin spesifik ağırlık mefhumunu icat ettiğini ve mineralleri modern zamanlara kadar aşılamayan bir doğruluk derecesinde tarttığını da kabul ediyor. Dahası, o kültürel antropoloji ve sosyoloji alanlarında öncülük etmiş ve bilim tarihi, hidrostatik ve dinin karşılaştırmalı çalışması çalışmalarını büyük ölçüde genişletmişti. Bir akademisyen, onun Hint yoga felsefesini Orta Doğu ve Batı dünyalarına tanıtan ilk kişi olduğunu ileri sürdü. Birkaç mütehassıs, onun bütünleşik dünya zamanı ve dünya tarihi kavramını icat ettiğini ve Rönesans Avrupalılarından önce dünyanın küresini inşa ettiğini ve bir okyanus bilimi teorisi ortaya koyduğunu iddia ediyor. Bütün bu sahalardaki yenilikleri, karmaşık matematiği dilin, dinin ve kültürün insan hayatı üzerindeki tesirinin takdiriyle birleştirmişti.
İbn Sina'ya gelince, taraftarları onun felsefe, bilim, tıp ve dini ihtiva eden tek, entegre ve şümullü bir entelektüel çerçeve yaratmaktan başka bir şey yapmadığını müdafaa ediyor. O, revizyonist mantığıyla, Aristoteles'in bütün bilgilerin büyük sentezini yeniden yapılandırmış ve ister kendi dini inancı olsun, İslam olsun, isterse Ehl-i Kitab olsun, dini inanç için bir yer teyit etmişti. Ayrıca skolastik felsefenin banisi olarak da anıldı. Dahası, ortaçağ düşüncesi mütehassısları, yaratılışın tabiatını açıklama teşebbüsünde, St. Thomas Aquinas'ın Summa'sının doğrudan İbn Sina'dan faydalandığını iddia ediyor. Birçoğu ayrıca İbn Sina'nın jeoloji, matematik ve belki de hepsinden mühimi tıp gibi muhtelif sahalara katkıda bulunduğunu müdafaa ediyor.
Bilim tarihçileri, İbn Sina'nın bilinen tüm tıbbi bilgileri hülasa ettiği ve bunları tek, mantıki ve erişilebilir bir yapı altında tashih ettiği iddiasını ileri sürdüler. Muhtevası şümullü olan El-Kanun fi't-Tıb, nörolojik sorulara, beynin işleyişine ve sağlığın restorasyonu ve bakımı için gerekli olan çevresel ve psikiyatrik şartlara fokuslanmıştır. Onun birçok yeniliği arasında, yeni ilaçların klinik denemelerinin yürütülmesi için koyduğu kesin kaideler de vardı. Birçok kişi, El-Kanun fi't-Tıb'bın altı yüzyıl boyunca Orta Doğu, Avrupa ve Hindistan'ın bazı bölgelerinde tıp tahsili ve tatbikinin temeli olarak hizmet ettiğini ve mütehassıslar arasında yaygın bir şekilde tıp tarihindeki en kalıcı çalışma olarak görüldüğünü iddia ediyor.
Çok Bilgili Kişilerin Modern Analizi
Çok bilgili kişileri incelemedeki bir mesele, çoğu modern uzmanın ihtisasının nadiren alakalı birçok disiplinden bir veya ikisinin ötesine uzanmasıdır. Dahası, onların hayatlarına dair bilgimizin şu anki hali, kesin portreler sunmamıza mani oluyor. Sadece bir örnek vermek gerekirse, hem Biruni hem de İbn Sina, hayatlarının muayyen merhalelerinde kıdemli devlet insanı, politika yapıcı ve stratejik mütefekkir olarak çalıştı. Yine de onların faaliyetlerini belgeleyen bütün resmi vesikalar asırlar önce yok veya ihmal edildi.
Ancak bildiğimiz şey, bu iki mütefekkirin hayatlarının dram, krizler ve şaşırtıcı muvaffakiyetlerle dolu olduğudur. Dünyalarından bin yıl kadar uzakta olmalarına rağmen, bugün hayatları ve eserleri üzerine düşünmekten kazanacağımız çok şey var. İbn Sina ve Biruni'nin hikayesi asırları aşarak, insan bilgisinin sahasını genişletmek için yorulmak bilmez gayretlerine ve bugün bazen gelişmiş öğrenme ve bilimin rolü hussundaki endişelere davet eden bir dünya parçasına dair ferasetler sunar. Bu iki olağanüstü figürün, ölümlerinden tam bin yıl sonra bu tür münakaşaları bilgilendirmesi uygundur, çünkü sonunda onlar, çağlarının dahileri olmalarına rağmen, zamanın ve mekanın, dinin ve siyasetin ötesine geçerek global fikir dünyasının vatandaşları ve insan muvaffakiyetinin devleri olarak durur.
