Romalı bir çocuğun erginlenme töreni, çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemini işaret eden bir tören ya da ritüel, yetişkin togası olan toga virilis’in giyilmesiydi. Tören genellikle erkek çocuğun 14 ve 17. yaş günleri arasında yapılırdı; karar çocuğun babası ya da vasisi tarafından verilirdi.
Tarihsel yazılarda, biyografilerde, mektuplarda ve söylevlerde bu törene geniş bir biçimde atıfta bulunulmaktadır; ancak elimizdeki birincil antik kaynaklar pek fazla ayrıntıya yer vermez. Çocuklar hakkında yazılmış antik materyal, genel olarak nadirdir; orta sınıf ve soylu ailelerin hayatları hakkında, alt sınıfa kıyasla daha çok bilgi sahibiyiz ve erginlenme töreni de buna dahildir.
Zamanlama
Bir erkek çocuğunun erginlenme töreni, eskiler tarafından ‘ferocitas’, yani tez canlılık veya huzursuzluk dönemi olarak tanımlanan ergenlik ile ilişkilendirilirdi. Çocukluktan genç erkekliğe olan fiziksel geçiş; ‘gallulascere’ (ötme) olarak da bilinen, sesinin kalınlaşması ve yüz kıllarının uzaması gibi birkaç özellikle belli olurdu. Genç bir erkek, 14 yaşındayken, ilk kez sakal bırakabilirdi; sakalın ilk uzaması, ergenlikle bağdaştırılırdı ve genç bir erkeği yetişkin olandan gözle görülür biçimde ayırırdı. Tam bir sakal haline gelmesine izin verilir ve çocuk ergenliğinin sonundan, yirmili yaşlarının başına gelene kadar da tıraş edilmezdi. Sonunda sakal tıraşı olduğunda, bu, asi gençliğin bitişi ve daha olgun bir hayata geçiş olarak görülürdu. Bu sakal tıraşı bazen Iuvenali olarak bilinen, halka açık bir festivalde de gerçekleştirilebilirdi; bu festivalde genç erkeğin sakalı kendi seçtiği bir tanrıya adanır ve aile evinin tanrılarının mabedinde, küçük bir kutuda saklanırdı.
Onlu yaşlarının başındaki bir çocuk hala eğitmeninin gözetimi altındaydı ve bu eğitmen evin dışında da ona eşlik ederdi. Zengin veya soylu bir toplumdan gelen bir genç için Roma eğitimi; rhetorik, hitabet, hukuk, siyaset, astronomi, coğrafya, edebiyat, felsefe ve mitolojiyi içerirdi. Bazı erkek çocukları eğitimlerini ilerletmek için evlerinden ayrılmayı düşünmüş olabilirdi; Atina’da ve Doğu Akdeniz’in diğer entelektüel bölgelerinde Romalı öğrenciler bulunmaktaydı. Birçok durumda eğitmenleri de, ülke dışına çıkarken onlara eşlik ederdi.
Romalı erkek çocukları 14 yaşına gelinceye kadar, birçok baba oğullarını hayatın akışını gözlemlesin diye çocuklarını Roma Forum’una götürmüş, halk toplantılarına ve Roma mahkemelerine katılmış ve çocuklar da babalarının arkadaşları ve tanıdıklarıyla tanışmış olurdu. Bir çocuğun yetişkinliğe geçişinin ve bunun neleri gerektirebileceğinin temeli atılmış olurdu. Genç erkekler patria potestas altında olur ve babalarının ölümüne kadar onların yetkisinde kalabilirdi; ne reşit olmak ne de erginlenme töreni, oğullarını bu konumdan kurtarabilirdi.
Yine de, toga virilis’i giyme töreni bir erkeğin hayatında belirleyici bir andı. Bir çocuğun kaç yaşında erginlenme törenine hazır olduğuna ve bir vatandaş olarak kaydedileceğine babası ya da vasisi karar verirdi; ancak tören, genellikle çocuğun 14 ya da 17. yaş günleri arasında gerçekleşirdi. Devlet adamı Marcus Tullius Cicero (MS 106-43), 16 yaşında, oğlu Marcus da aynı yaşta reşit olurken; ilk Roma imparatoru Augustus (MÖ 63- MS 14), genç Octavius olarak sadece 15 yaşındaydı ve imparator Marcus Aurelius (MS 121-180) toga’sını 16 yaşındayken giydi. Çocuğunun ve ailesinin hayatındaki bu önemli etkinlik için seçilen popüler gün, diğer tarihler de eşit şekilde kabul edilebilir olsa da, Liber festivalinin olduğu 17 Mart günüydü.
Toga Virilis
Kutlamalar yaygın olarak varlıklı Romalıların evlerinin atrium’unda yer alan lararium’da başlardı. Genç erkek; kendisini fiziksel ve ahlaki tehlikelerden koruması için çocukluğunda taktığı bulla olarak bilinen koruyucu madalyonunu ailesi ve arkadaşları huzurunda burada, lararium’da adardı. Bulla, Lares’in heykeline asılırdı. Törende çocuk; çocukluk toga praetexta’sını bir kenara bırakır ve yetişkin toga’sı olan, bembeyaz toga virilis’i giymeye hazırlanırdı. Roma kültüründe giysi muazzam bir güce sahipti; toga, Romalı bir erkek olmanın ne olduğuna dair pek çok temel unsuru sembolize ederdi ve toga virilis giyen kişinin sadece özgür doğumlu olduğunu değil, aynı zamanda yaşını ve sosyo-ekonomik durumunu da gösterirdi.
Yetişkin toga’sını giymek, şüphesiz, Romalı bir erkeğin hayatında oldukça önemli bir olaydı; çocukluğun bittiğini ve beraberinde getirdiği tüm özgürlükler ve sorumluluklarla yetişkinliğin başladığını gösteriyordu. Bu gevşek dökümlü giysi, oval şekilli bir kumaştan yapılmıştı ve çok büyük kıvrımları vardı; örtünmesi biraz beceri gerektiği için nasıl giyileceğini öğrenmek gerekirdi. Romalı vatandaşların günlük kıyafetinden ziyade, merasim ya da resmi kıyafeti olarak kabul edilirdi; ama erkek vatandaşlardan tüm resmi etkinliklerde toga’larını giymeleri beklenirdi. Noctae Atticae’da yazan Aulus Gellius (MS 125-180 civarı), giyim konusunda katı ölçütlere sahip olduğu anlaşılan hitabet hocasıyla birlikteyken başına gelen bir olayı anlatır ve hocası tatil günlerinde, toga yerine tunik ve sandalet giyen bazı öğrencilerini fark ettiğinde onları azarlar; Roma halkının senatörleri olduklarını ve buna uygun giyinmeleri gerektiğini hatırlatır (13.22).
Roma Cumhuriyeti’nin sonlarına gelindiğinde, toga tamamen Roma kimliği ile ilişkilendirilmişti. Muhtemelen toga’nın Roma tarihinin merkezinde olduğunun en çarpıcı belirtilerinden biri de, Roma’dan sürgün edilenlerin onu giymesinin yasaklanmasıydı. Alt kenarına kadar mor şeritli çocukluk toga praetexta’dan yetişkin bembeyaz toga virilis’e geçiş, sadece özgür doğan erkek çocuğuna ait bir ayrıcalık olarak görülüyordu. Çocuk yetişkin toga’sını kuşanmadan önce, babası tarafından kendisine verilen, tunica recta olarak bilinen tuniği giyerdi. Daha sonra babasından, çocukluktan yetişkinliğe geçişinin başlangıcını gösteren beyaz toga’yı alırdı.
Halka Açık Kutlama
Evdeki kutlamalar biter bitmez; Roma’daki son ritüeller, genç togati’nin babasını ve ailesi eşliğinde Forum ve Capitolium’a gitmesiyle devam ederdi (Augustus’un yönetiminden itibaren, tören Augustus Forumu’nda yapılırdı). Filozof Seneca (MÖ 4- MS 65), Lucillus’a yazdığı Epistuale Morales’te, çocukluk toga’sını bırakıp yetişkin toga virilis’ini giyerken ve Forum’da kendisine eşlik edilirken yaşanan mutluluğun değerli hatıralarından bahsederek, bu duygusal gün hakkında bizlere bir fikir verir. Forum’un ortamı ve Aeneas ile babası Anchises’in heykelleri gibi temsilleri, bir çocuğa düşen sorumlulukların ve yükümlülüklerin bilincini körüklemekte ve gencin ailesine, atalarına ve devlete olan görevlerini vurgulamaktaydı.
Kutlamanın bu bölümü ad Capitolium ire, yani genç togati’nin Liber’e kurban sunduğu “Capitolium Tepesi’ne gitmek” olarak biliniyor olabilir. Genç; Capitolium’da, Jupiter Optimus Maximus tapınağında Jupiter ve Juventas’a da kurban sunmuş ve bu hususta, Juventas’ın Capitolium tapınağınındaki türbesine ya da Circus Maximus yakınlarındaki tapınağına bir sikke bırakmış olabilir. Genç erkeğin tam adı; Satürn tapınağında bulunan devlet kayıt ofisi olan tabularium’daki vatandaşlar listesinde kaydedilmiş olabilir. MS 2. yüzyılın başlarına ait bir belgede, ‘toga pura belgesi’ olduğu anlaşılan, toga virilis’e yeni sahip olan erkek çocuklarının isimlerinin bir listesini buluyoruz. Belge, Augustus Forumu’nda sergileniyordu; ancak kopyaları diğer eyaletlerdeki yerel kayıt ofislerinde saklanmış olabilir.
Ritüeller tamamlandığında genç erkek, ailesi ve dostları bir kez daha Forum’a gitmiş olabilirler. İnsanlar genç togati’ye iyi dilekler sunmak için toplanırdı, Ovidius (Fasti 3.787-788) genç erkeğin çevresindeki kalabalıktan bahseder; bu kalabalık, aynı zamanda sportulae geleneğinden, aile tarafından dağıtılan para ve yiyecek armağanlarından yararlanırdı.
2. yüzyıla gelindiğinde tören Roma’nın günlük hayatının bir parçası haline gelmiş, bu tür törenler İtalya’nın her yerinde yapılmış ve bu uygulama vilayetlere de yayılmıştı. Yunan kentlerinde Roma vatandaşlığına sahip olan soylu ailelerin genç erkekleri, yetişkin toga’sını halka açık olarak kutlanan benzer bir törenle giyerlerdi.
Gençliğe Duyulan Endişeler
Antik çağda gençlik, gerginliklerin ve çatışmaların yaşandığı kritik bir dönemi olarak kabul görürdü. Claudius Ptolemaios (MS 100 civarı ile 170 civarı) bu dönemi, genç bir erkeği ele geçiren ve hayatının birçok alanında muhakeme körlüğüne neden olabilecek bir tür çılgınlık olarak tanımlayacak kadar ileriye gider (4.10. 203-7). Pseudo-Plutarkhos, bu nedenle, genç erkeklerin dürtülerinin gözetim altında tutulma gerektiğini tavsiye eder. Cicero; gençlik taşkınlığını dizginlemenin bir yolundan bahseder ve bunun da MÖ 1. yüzyılda kullanıldığını belirttiği, sıra dışı bir giyim tarzıyla yeni togati’nin hareketlerini kısıtlamak olduğunu söyler. Gençliğinde, öğrenim gören oğlan çocuklarının bir yıl boyunca, bir kollarını kısmen toga’larının içinde tuttuklarından, toga’nın sol kol çoğunlukla hareketsiz kalacak şekilde giydiklerinden ve sağ kolun ölçülü hareketler yapabilmesi için dışarıda durduğundan bahseder (Cael. 5.11). Yaşlı Seneca (MÖ 54-MS 39) eski günlere atıfta bulunurken, kariyerinin başında olan ve tevazu göstermesi beklenen bir genç adamın, bir kolunu toga’sından çıkarmasının ölçüsüzce olacağını söyler (Controv. 5.6).
Şüphesiz ki, erginlenme töreni ile elde edilen yeni özgürlükler bunaltıcı olabilir ve bazen de genç erkekler tarafından kötüye kullanılabilirdi. Toga virilis’i giymek genç erkeğin, ailesinin de rızasıyla, artık evlenebileceği anlamına geliyordu; tam vatandaşlık elde etmiş, sosyal ve cinsel özgürlük kazanmıştı. Yetişkin toga’sını giydiğinde 16 yaşında olan hiciv yazarı Persius Flaccius’un (MS 34-62) kişisel deneyiminden öğrendiğimize göre, bazı genç erkekler için bulla ve toga praetexta’nın korumasını kaybetmenin verdiği bir savunmasızlık hissi vardı. Bu savunmasızlık hissi; Roma’nın genelevlerinin bulunduğu bölge olan Subura’da özgürce gezmek gibi, bir zamanlar yasak olan şeyleri artık yapabileceğini öğrendiğinde daha da arttı (Sat. 5.30-6).
Cicero; ergenlik çağından, “ …bu çağın üzerinde düşmeden ya da kaymadan, zar zor ayakta durabildiği veya yürüyebildiği birçok kaygan yola” sahip diyerek bahsetmişti (Pro. Cael. 17. 41). Sorumluluğu altındaki yeğeni ve oğlu Marcus için duyduğu endişelerini yazdı. Askeri alanda biraz zaman geçirmiş olan Marcus, eğitimini ilerletmek için Atina’daki Romalı öğrenci dostlarına katıldı. Atina’dayken, eğlencelere katılması ve derslerini aksatmasıyla, bağımsızlığını ve babasının sabrını sınadığını öğreniyoruz (Ad Fam. 16.21.2).
Yeni Togati İçin Eğitim
Erginlenme töreni, gençlerin bir anda yetişkin ve sorumluluk sahibi bir vatandaş olduğu anlamına gelmiyordu. Başlangıçta Roma Cumhuriyeti’nde genç bir erkek, 17 yaşındayken askerlik hizmetinden mükellef olurdu; bu, çocukluğun sonuna ve yetişkinliğin başlangıcına işaret ederdi. MÖ 1. yüzyıldan itibaren, vatandaşların pek çoğu Roma ordusunda görev yapmamış ve geçiş töreni için olan yaş da düşürümüştü. Tirocinium militae ve tirocinium fori, gençlerin hayata hazırlandıkları bir dönemi belirtirdi. Tirocinium militae, yaşlı bir devlet adamının gözetimi altında gerçekleştirilen silah eğitimi ve dövüş egzersizlerini içerirken; Tirocinium fori ise siyasi ve adli yaşama dair bir eğitim sunuyordu. Genç togati’nin, karakterini şekillendirmeye yardımcı olacak, öğüt ve yön verecek yaşlı bir adamdan rehberlik alması hayati bir önem taşırdı; genç erkek bu sebeple başarılı bir hatip, siyasetçi ya da avukat olabilecek bir kişinin gözetimine verilirdi.
Tirocinium dönemi genellikle bir yıl sürerdi. Cicero kendi toga’sını giyişini ve babasının onu augur Scaevola ile tanıştırmasını yazar; genç Cicero, Scaevola’nın yanında kalarak onun hukuki becerilerini öğrenmekten büyük kazanç elde etmiştir (Amic. 1). Hayatının ilerleyen döneminde Cicero, bir zamanlar gözetimi altında olan bir genç adamın, Caelius Rufus’un savunmasını da yaptı. Caelius’un eğitimi; Cicero ve devlet adamı Marcus Licinius Crassus’un (MÖ 115-53 civarı) elindeydi. İkisi de ona danışmanlık ve refakatçilik yaptı; Caelius babası ya da akıl hocaları Cicero ve Crassus olmadan kimseyle görüşmedi. Ancak Caelius 19 yaşında gelip de bu gözetim ve vesayet sona erdiğinde, Caelius kendisini yanlış yola sürükleyen düşüncesizce zevklere ve arzulara kapıldı.
Genellikle genç erkeklerin tam bir yetişkin olarak kabul edilmesinden önce, 25 yaşına gelene kadar beklerlerdi; bu dönem bazen iuventas ve adulescentia olarak anılırdı. Lex Plaetoria (MÖ 200 civarı) ve Lex Villia Annalis (MÖ 180) adlı iki yasa, genç erkeklerin en az 25 yaşına gelmeden, iş hayatında aktif rol almasını veya Roma yönetiminde bir mevkiye sahip olmasını engellemişti. Göreve seçilmek, genç bir erkeğin gençlikten yetişkinliğe geçişindeki son aşama olarak görülürdü. Augustus’un dönemine gelindiğinde, 25 yaşındaki genç bir erkek praetor olabiliyordu.
