Temelde top oyunu olarak bilinen bu spor, tüm ana Mezoamerikan uygarlıkları tarafından oynandı ve etkileyici taş sahalar birçok şehrin ortak özelliği haline geldi. Bu bir oyundan daha fazlasıydı çünkü, dini bir öneme sahip olduğu ve mitolojik olduğu tahmin ediliyordu. Yarışmalar, adayları kurban edecek hale bile geldi ve kelimenin tam anlamıyla bir ölüm kalım oyununa dönüştü.
Kökeni
Oyun, Klasik Öncesi Dönemde (MÖ 2500-100), muhtemelen Olmec tarafından icat edildi ve Klasik Dönemde (MS 300-900) Mezoamerikanların kentsel peyzaj alanında ortak bir özelliği haline geldi. Sonunda, oyun Kuzey Amerika ve Karayipler'deki diğer kültürlere bile ihraç edildi.
Mezoamerikan mitolojisinde oyun, Maya tanrıları Hun Hunahpú ve Vucub Hunahpú'nun hikayesinde önemli bir unsurdur. İkili, gürültülü oyunlarıyla yeraltı dünyasının tanrılarını rahatsız etti ve iki kardeş, bir top oyununa meydan okudukları Xibalba'ya (yeraltı dünyası) inmek için kandırıldı. Oyunu kaybeden Hun Hunahpús'un kafası kesildi ve bunun oyunu kaybedecek kadar talihsiz olan oyuncular için yaygın bir uygulama haline gelmesine ön ayak oldu.
Başka bir efsanede, Aztek kralı Motecuhzoma Xocoyotzin (r. MS 1502-1520) ile Texcoco kralı arasında Tenochtitlan'ın Aztek başkentinde ünlü bir maç düzenlendi. Texcoco, Motecuhzoma'nın krallığının düşeceğini tahmin etti ve maç bu cürretkar iddianın gerçek olup olmadığını ortaya çıkarmak için yapılacaktı. Motecuhzoma oyunu kaybetti ve elbette krallığı Eski Dünya'dan gelen işgalcilerin eline düştü. Ayrıca hikâyeye göre top oyununun ara sıra kehanet amacıyla kullanılmış olma olasılığı da vardır.
Oyun Alanı
Sahalar genellikle şehirlerin kutsal mıntıkalarının bir parçasıydı, bu da top oyununun sadece bir oyundan daha fazlası olduğunu gösteren bir gerçekti Erken Klasik dönemin öncesinde oyun sahaları basit, düzleştirilmiş toprak dikdörtgenlerdi, ancak Geç Biçimlendirici dönemde (MÖ 300'den itibaren) bunlar, iki paralel taş duvar arasına yerleştirilmiş düz dikdörtgen bir yüzeyden oluşan daha büyük alanlara dönüştü. Her iki taraf da duvara yerleştirilmiş büyük bir dikey taş halkaya sahipti Duvarlar dik veya eğimli olabilir, sahanın bazı uçları açık bırakılabilir, ancak çizgi veya işaretler kullanılarak saha sınırları belirlenmelidir veya " I" şeklinde bir saha tasarlamak için oyun alanına kapalı bir duvar yapılabilir. Monte Albán, Oaxaca'daki saha, I şeklindeki sahanın tipik bir örneğidir. Sahanın uzunluğu değişebilir, ancak Epiklasik El Tajín'deki (MS 650-900) 60 m uzunluğundaki saha ideal boyutun en iyi örneğidir.
Düz saha yüzeyinde genellikle çizgiye yerleştirilmiş üç büyük dairesel taş semboller vardır. Maya şehirlerinin sahalarındaki bu sembollerin bazıları, yeraltı dünyasının girişini sembolize eden bir quatrefoil cartouche şeklindedir; bu, oyunun güneşin (top) yeraltı dünyasındaki (saha) gece hareketlerini sembolize ettiği hakkında spekülasyonlara yol açmıştır. Öte yandan, topun ay gibi bir gök cismini, sahanın da dünyayı temsil ettiği de başka bir inanıştır.
Hala varlığını sürdüren birçok saha vardır ve Mesoamerica'da bulunurlar. Epiklasik Cantona şehri, en az 18'i modern olan harika 24 sahaya sahiptir. Ayrıca El Tajín önemli sayıda sahaya (en az 11) sahiptir ve antik Yunanistan’daki Olympia atletizm sahası gibi spor için kutsal merkezlerden biri sayılabilir. Bilinen en eski saha Olmec şehri San Lorenzo'da bulunurken, varlığını sürdüren en büyük taş oyun sahası Maya-Toltek şehri Chichén Itzá'dadır. 146 m uzunluğunda ve 36 m genişliğinde olan bu saha, özellikle 8 m'lik yüksekliğe ayarlanmış halkalarla, gerçekten oynanamayacak kadar büyük görünüyor.
Oyun Kuralları
Oyunun kuralları net olarak bilinmemektedir ve büyük olasılıkla çeşitli kültürlerde ve dönemlerde kurallarda farklılıklar olmuştur. Ancak, temel amacı kauçuk (lateks) topu yüzüklerin birinden geçirmektir, bu, oyuncular ellerini kullanamadıkları için göründüğünden daha zordur. İyi oyuncuların korumalı dirseklerini, dizlerini, kalçalarını ve omuzlarını kullanarak topu yönlendirmede çok yetenekli olduklarını farz edebiliriz. Takımlar iki veya üç oyuncudan oluşur, sadece erkekler oynayabilir. Oyuncuların topa vurmak için sopa kullandıkları bir oynama şekli de vardı da vardı, ama yaygın değildi nadiren oynanırdı
Kendi başına top dahi ölümcül bir silah sayılabilir, çünkü çapı 10 ila 30 cm kilosu ise 500 g ila 3,5 kg arasında bir aralıktaydı, kemikleri kolayca kırabilirdi. İşin ilginci, Olmec şehri San Lorenzo yakınlarındaki El Manati bataklıklarında yedi lastik top korumaya alınmıştır. Bu topların çapı 8 ila 25 cm arasında değişir ve MÖ 1600 ile 1200 yılları arasından kalmadır.
Oyuncular
Oyuncular profesyonel veya amatör olabilir. Önemli maçların sonuçlarına bahis oynatıldığına dair kanıtlar bulunmuştur. Oyun ayrıca savaşçılarla bağdaştırılırdı ve savaş esirleri genellikle oyunu oynamak zorunda bırakılırlardı.
Oyuncular sık sık Mezoamerikan sanatında, heykel, seramik ve mimari dekorasyonda tasvir edilirdi- seraminler genellikle sahalardaki sembollerdi- ve bu tasvirler genellikle oyuncuların dizler, kalçalar, dirsekler ve bilekler için kemer ve pad gibi koruyucu ekipmanlar giydiğini ortaya koyuyor. Bu sanat eserlerindeki oyuncular genellikle koruyucu bir kask veya büyük tüylü bir başlık giyerler, fakat başlığı sadece törenlerde giyildiği de muhtemeldir. Dainzú'daki Zapotec betimlemelerinde kabartma taşları ve ızgara kask takan top oyuncularının yanı sıra diz koruyucu ekipmanları ve eldivenleri de belirtiyor.
Oyunun kazananlarına, çoğu oyulmuşve üstünde hachas ve palmas sembolleri olan kupalar verildi. Bir hacha, insan kafasının (erken olanlar aslında kafa olabilirdi) temsiliydi. Üzerinde tutamağı vardı ve kazanan oyuncu için bir kupa, bir tören ekipmanı veya sahada bir sembol olarak kullanıldı. Palma da büyük olasılıkla top oyuncuları tarafından giyilen bir kupa ya da tören kostümüydü Genellikle taştan yapılan bu elbiselerde kollar, eller, bir oyuncu veya fan kuyruklu bir kuş şeklini alabilirler. Oyun kazananlar verilen kupalar arasında taş boyunduruklar (oyuncuların giydiği koruyucu bel kıyafetlerine benzeyen ve onları temsil eden u şeklinde kupalardır) ve özenle oyulmuş el taşları bulunur. Tüm bu kupalar mezarlarda bulunur ve Mezoamerikan mitolojisinde spor ile yeraltı dünyası arasındaki bağlantıyı hatırlatır.
Oyunların çoğu zaman dini önemi olduğu için kaybeden takımın kaptanı, hatta bazen tüm takım tanrılara kurban edildiler. Bu tür sahneler, sahalardaki dekoratif heykellerde işlenmiştir. En ünlüsü El Tajín'deki Güney top sahasındaki ve Chichén Itzá'da yapılmıştır. Burada bir kitabe, bir oyuncunun başı kesilmiş yedi oyuncudan oluşan iki takımı göstermektedir. Bu spor müsabakasının alabileceği ürkütücü dönüşümün bir başka uğursuz göstergesi de top sahalarının yakınındaki taş oymalarda işlenmiş tzompantli'nin (kurbanlardan kopmuş kafaların sergilendiği kafatası rafları) varlığıdır. Klasik Maya döneminde, bir zamanlar oyunda mağlup olan esirlerin bağlandığı ve başlarının kesilerek top olarak kullanıldığı, en sonunda ise basamaklardan aşağı yuvarlandığı benzer bir oyun bile icat etti.
