Dionysos Eleuthereus Tiyatrosu, Atina Akropolisi'nin güney yamacında, MÖ 6. yüzyılda ilk kez inşa edilmiştir. Yüzyıllar boyunca modifiye edilip genişletilmiş olan bu tiyatro, en eski Yunan tiyatrosu olup, antik çağdan bazı ünlü Yunan oyunlarının ilk kez sahnelendiği yerdir.
Erken Form
Şarap, eğlence ve tiyatronun Yunan tanrısı olan Dionysos'a tapınma, Eleutherai’nın yerel halkı tarafından Atina'ya getirilmişti ancak kökleri Miken dönemine kadar izlenebilir. Dionysos’a adanmış bir tapınak, ilk olarak Peisistratos tarafından MS 6. yüzyılda inşa edilmiştir ve yakınlardaki sıkıştırılmış topraktan oluşan dairesel bir alan, izleyicilerin yamaçta oturarak katıldığı dini törenler için ayrılmıştır. Zamanla bu alan, Yunan komedilerinin ve trajedilerinin sahnelendiği özel olarak inşa edilmiş bir tiyatroya dönüşmüştür. Bu tiyatro geleneği ise, şarkı söyleme, şarap içme, hayvan kurban etme ve maske takma gibi dini uygulamalardan evrilmiştir. Kutlamaların zirvesi, her yıl Mart/Nisan aylarında ,Elaphebolion ayında, yapılan Büyük Dionysos festivaliydi. Bu festivalde, Euripides, Sofokles ve Aristophanes gibi ünlü oyun yazarları, oyunlarını yarışma şeklinde sunarlardı.
MÖ 5. Yüzyıl Yeniden Yapılandırması
MÖ 5. yüzyılda, sahne alanının (orkestra) etrafına oturma sıraları eklenmişti; ön sıralar taş, geri kalan kısmı ise ahşaptandı. Bu oturma sıraları, tiyatronun ilk caveasını oluşturmuş ve basamaktan basamağa yükselen sıralar, her biri üçgen ve kama biçiminde yer alan koltukları oluşturmuştur. Sahnenin her iki tarafına büyük geçitler (parodoi) inşa edilmiş, böylece seyircilerin giriş çıkış yapması sağlanmıştır. MÖ 5. yüzyılın sonunda taş bir dikdörtgen sahne binası (skene) eklenmiş ve skene'nin her iki yanına kanatlar (paraskenia) yapılmıştır.
MÖ 4. Yüzyıl İyileştirmeleri
Tiyatro, MÖ 330'da, hükümdar Lykourgos tarafından daha görkemli hale getirilmiştir. Caveaya ek olarak Pire'den getirilen kireçtaşı ile ek sıralar yapılmış ve iki yatay geçit (diazoma) eklenmiştir, böylece tiyatronun kapasitesi 16.000 kişiye kadar çıkmıştır. Ön sıra koltukları, 67 adet mermerden oyulmuş tahtla daha konforlu hale getirilmiştir. Bu koltuklar, VIP resmi yetkililere ayrılmış ve isimleri üzerine kazınmıştır. Özellikle bir merkezi taht, diğerlerinden daha gösterişli olup Dionysos rahibi için ayrılmıştır. Lykourgos, taş sahne binasını da yeniden düzenlemiş ve her iki tarafına eğimli geçiş rampaları eklemiştir; bu rampalar, bir gösteri sonrası tiyatronun boşaltılmasını kolaylaştırmıştır. Aynı zamanda, büyük tragedyanlar Aeschylus, Euripides ve Sophocles'in üç bronz heykeli tiyatronun ana doğu girişine yerleştirilmiştir.
Roma Zamanında Genişletilmesi
Helenistik ve Roma dönemlerinde tiyatro, gösterilerini sürdürmeye devam etti. Romalılar, imparatorlukları boyunca çoğu Yunan tiyatrosunu olduğu gibi, skeneyi büyük ölçüde büyüttüler. Sulla'nın şehre yaptığı saldırı, MÖ 86'da tiyatroya zarar verdi ancak sonrasında restorasyon çalışmaları yapıldı. MÖ 1. yüzyılda Nero, bir kez daha anıtsal bir Roma tarzı sahne binası ekledi ve bu, şimdi hala görülen yarım dairesel formuna sahip olan mermer sahne alanını küçülttü. Bu dönemden, bir zamanlar sahnede duran Silenos'u ,Dionysos'un yaşlı yoldaşı ve eğitmeni, tasvir eden altı mermer heykel günümüze ulaşmıştır.
Skene'nin önüne, 2. veya 3. yüzyılda bir konuşma platformu (bema) eklenmiştir. Bema, 5. yüzyılda hükümdar Phaidros tarafından Dionysos'un mitlerini tasvir eden mermer kabartmalarla süslenmiş ve bunlar, hava koşullarından zarar görmüş olsalar da, günümüzde hala görülebilmektedir.
Sonraki Tarih
5. yüzyılın ortalarında, tiyatronun doğu parodos bir Hristiyan Bazilikası inşa edilmiştir. 13. yüzyılda, tiyatro, akropolün etrafında dönen Rizokastro sur duvarına dahil edilmiştir. Sonraki yüzyıllarda, akropolis anıtlarının çoğu, tiyatro da dahil olmak üzere, yavaşça toprakla kaplanmaya başlanmıştır. Tiyatro, 1838 yılında Atina Arkeoloji Derneği tarafından ilk kez kazılmış, bu süreç 1860'larda ve 1880'lerde tekrar edilmiştir. Tiyatronun daha fazla kazısı ve bazı restorasyon çalışmaları, ilk olarak 1980'lerde yapılmış ve bugün hala devam etmektedir.
