Gustav Holst (1874-1934) was een Britse componist van Zweedse afkomst die vooral bekend werd door zijn dramatische orkestsuite The Planets, voor het eerst in het openbaar uitgevoerd in 1919. Holst componeerde ook verschillende opera's, schreef gewijde koorwerken zoals The Hymn of Jesus en was een toegewijd verzamelaar van volksliedjes.
Jonge jaren
Gustav Holst werd geboren in Cheltenham op 21 september 1874, waar zijn ouders, die van Zweedse afkomst waren, zich hadden gevestigd. Gustavs vader was organist en pianoleraar in Cheltenham. Gustav zette de muzikale familietraditie voort, leerde pianospelen en dirigeerde ook het plaatselijke koor. Zijn muzikale talent viel op en in 1895 won Gustav een beurs om aan het Royal College of Music in Londen te kunnen studeren. De familie Holst had slechts bescheiden middelen en de beurs - gewonnen na de tweede poging - was een noodzaak voor Gustav om zijn muzikale vorming te verbreden. Hij studeerde trombone, een instrument waarmee hij in zijn levensonderhoud kon voorzien. Hij leerde anderen het instrument te bespelen en trad op als lid van brassbands aan zee en als lid van het orkest van de Carl Rosa Opera in Londen.
Na zijn afstuderen werd Holst muziekleraar in Londen. In 1903 verhuisde hij naar Dulwich waar hij muziekles gaf aan een meisjesschool, een functie die hij tot 1920 zou bekleden. In 1905 werd Holst ook muziekdirecteur aan de St. Paul's School for Music in Hammersmith. Holst was zeker toegewijd aan het lesgeven; hij bleef de rest van zijn leven aan St. Paul's verbonden, maar bekleedde tegelijkertijd andere lesgevende functies als die van muziekdirecteur aan het Morley College for Working Men and Women in Londen (1907-24) en een professoraat in muziek aan de Reading University. Daarnaast vond Holst tijd om terug te keren aan het Royal College of Music als docent compositie.
Muzikale invloeden
Holst begon serieus te componeren in het eerste decennium van de 20e eeuw, meestal in zijn woonruimte aan de St. Paul's School. Holst had niet veel tijd om te componeren buiten zijn lestaken, maar wijdde de weekenden en schoolvakanties aan deze kant van zijn carrière. Hij verklaarde ooit: "Componeer nooit iets, tenzij het niet componeren ervan een echte last voor je wordt" (Wade-Matthews, 444). Holst werd vooral beïnvloed door Engelse volksmuziek, met als beste voorbeeld de orkestsuite A Somerset Rhapsody, voltooid in 1907. Invloeden van andere componisten waren onder andere de dramatische en zeer innovatieve werken van Igor Stravinsky (1882-1971) en Arnold Schönberg (1874-1951).
Een ander blijvend interessegebied van Holst vormden de mystiek en religieuze tradities van het Indiase subcontinent, thema's die terug te vinden zijn in veel van zijn koorwerken en opera's zoals Sāvitri (gecomponeerd in 1908 maar pas uitgevoerd in 1916). Holsts eerste succes in 1905 was het religieus geïnspireerde The Mystic Trumpeter, dat werd uitgevoerd in de Queen's Hall in Londen. Holst leerde Sanskriet lezen, waardoor hij elementen van hymnen uit de Rig Veda, een van de vier heilige hindoeteksten die samen de Veda's vormen, op muziek kon zetten voor orkest en koor. Tussen 1908 en 1912 creëerde de componist vier groepen liederen die tegenwoordig gezamenlijk de titel Choral Hymns from the Rig Veda dragen.
Holst trouwde en vestigde zich in Richmond. In 1907 werd zijn dochter Imogen geboren, die later zelf een bekend componiste zou worden. In 1908 verhuisde het gezin naar Barnes in Zuid-Londen. Naast mystiek hield hij zich ook bezig met astrologie. Holst werd een fervent bestudeerder van dit onderwerp en zijn goede vriend, de schrijver Clifford Bax (1886-1962), merkte op dat Holst "een bedreven lezer van horoscopen werd" (Burton). Deze hobby was misschien een uitzondering op de regel van de componist die zei dat "ik alleen dingen bestudeer die me muziek doen vermoeden"(ibid), hoewel zelfs hier het belang van de planetaire bewegingen voor astrologische voorspellingen een duidelijk verband legt met het beroemdste werk van de componist: The Planets.
De Planets
The Planets, Holsts meesterwerk, is een zevendelige orkestsuite, gecomponeerd tussen 1914 en 1916, middenin de Eerste Wereldoorlog (1914-1918).
De zeven delen, alle genoemd naar godheden uit de Romeinse mythologie, zijn:
- Mars, de brenger van oorlog
- Venus, de brenger van Vrede
- Mercurius, de gevleugelde boodschapper
- Jupiter, de brenger van vrolijkheid
- Saturnus, brenger van ouderdom
- Uranus, de magiër
- Neptunus, de mysticus
De suite heeft een "genadeloos vijfkwarts-ritme" (Sadie, 339), en het hele werk is geschreven voor een gigantisch orkest om een soms overweldigende muur van geluid te creëren. De delen wisselen elkaar af in termen van contrasterende stijlen, het duidelijkst en meest dramatisch in het eerste en tweede deel. Mars en Venus zijn complementaire goden in de mythologie (en ook in de astrologie), en hier contrasteert Holst het meedogenloze drama van oorlogsvoering met de bijna droomachtige vrede die volgt op dat tumult. In dezelfde geest zijn de delen Mercurius en Jupiter contrasterende scherzo's, waarvan het eerste zeer levendig is en herinnert aan de in de Oudheid vaak gebruikte beschrijving van Mercurius als 'lichtvoetig'. Het tweede scherzo heeft een veel soberder muzikaal verloop om het beeld van een duidelijk vorstelijke Jupiter op te roepen, de koning van de Romeinse goden die hier regeert in het centrum van de suite. Holsts persoonlijke favoriet was het deel Saturnus, genoemd naar de god die wordt geassocieerd met het verstrijken van de tijd. De laatste twee delen gaan over het einde van de natuurlijke levenscyclus en presenteren een karakteristieke dubbelzinnige finale, die met zijn innovatieve gebruik van het koor reflecteert op de eeuwigheid. Volgens de Classical Music Encyclopedia gebruikt Holst de menselijke stem hier op een zeer ongebruikelijke manier, "uitsluitend als klank", om een "etherisch effect" te realiseren (Sadie, 339). Zoals J. Caldwell opmerkte, heeft de populariteit van het stuk "ertoe bijgedragen de volkomen originaliteit ervan te verhullen" (geciteerd in Steen, 874).
The Planets werd voor het eerst uitgevoerd in 1918 voor een privépubliek en werd het jaar daarop op het publiek losgelaten, echter zonder de delen Venus en Neptunus. De eerste publieke uitvoering werd gedirigeerd door Adrian Boult (1889-1983). De eerste uitvoering van alle zeven delen samen vond plaats in 1920. Eindelijk werd Holst erkend als een componist van naam. Het Marsdeel werd later vooral populair in soundtracks voor film en televisie en werd met name gebruikt als de thematune voor de sciencefiction-televisieserie The Quartermass Experiment uit de jaren 1950. Als contrast werd een deel van de muziek uit het Jupiter-deel hergebruikt voor de hymne I Vow to Thee, My Country met tekst van Cecil Spring Rice.
Andere werken
Na het succes van The Planets verdiepte Holst zich in de mystiek, zoals blijkt uit werken als The Hymn of Jesus (1917, beschouwd als zijn meesterwerk in de koormuziek) en Ode to Death (1919), beide gewijde werken voor koor en orkest. Holst bleef opera's schrijven, bijvoorbeeld de eenakter The Perfect Fool, voor het eerst uitgevoerd in 1923 in Covent Garden, Londen. Holst schreef zowel de muziek als het libretto en bewerkte de balletmuziek uit de opera tot een op zichzelf staand orkestwerk. Er was ook de Falstaffiaanse opera At the Boar's Head, voor het eerst opgevoerd in Manchester in 1925, en The Wandering Scholar, die in première ging in Liverpool in 1934.
Holst's symfonische gedicht Egdon Heath, gecomponeerd in 1927, was geïnspireerd door de roman The Return of the Native uit 1878 van Thomas Hardy (1840-1928). Holst gaf zijn gedicht zelfs de ondertitel Hommage aan Hardy. Holsts groeiende internationale reputatie werd geïllustreerd door de opdracht voor dit werk, dat in 1928 voor het eerst werd uitgevoerd door het New York Symphony Orchestra.
Holst schreef ook voor andere genres, met name werken voor fanfares, zoals A Moorside Suite (1928) en zijn Hammersmith (1930-31), een scherzo voor militaire bands. Hij schreef suites voor strijkers zoals St. Paul's (1913) - dat was bedoeld om door een jeugdorkest te worden gespeeld - en Brook Green (1933), naast twee Concerten voor viool. Holst was zeker veelzijdig en componeerde zelfs het kerstlied In the Bleak Mid-Winter met een tekst uit een gedicht van Christina Georgina Rossetti. Het kerstlied verscheen voor het eerst in 1906. Holst was ook zeer geïnteresseerd in volksmuziek en werd een toegewijd verzamelaar en catalogiseerder van volksliederen, een project dat hij ondernam samen met collega-componist Ralph Vaughan Williams (1872-1958). Holst en Williams waren bevriend geraakt toen ze beiden studeerden aan het Royal College of Music. In 1929 zette Holst 12 gedichten van Humbert Wolfe op muziek en in 1930-31 herhaalde hij dit met 12 Welshe volksliedjes.
Holsts belangrijkste werken
De belangrijkste werken van Gustav Holst zijn (met de compositiedata tussen haakjes):
A Somerset Rhapsody - orkestsuite (1906-7)
Sāvitri - opera (1908)
St. Paul's - suite voor strijkers (1913)
The Planets - orkestsuite (1916)
The Hymn of Jesus (1917)
Ode to Death (1919)
The Perfect Fool - opera- en balletmuziek (1922)
Fugatisch concert ( 1923)
At the Boar's Head - opera (1924)
Koorsymfonie (1925)
Egdon Heath - symfonisch gedicht (1927)
A Moorside Suite - suite voor fanfare (1928)
Concert voor twee violen (1929)
The Wandering Scholar - opera (1929-30)
Hammersmith - scherzo voor militaire fanfare of orkest (1930-31)
Koorfantasie - voor sopraan, koor, orgel en orkest (1930)
Brook Green - suite voor strijkers (1933)
Lyric Movement - suite voor altviool en kamerorkest (1933)
Overlijden en nalatenschap
Holst kreeg vanaf de jaren 1920 te maken met gezondheidsproblemen: "hij leed aan slechtziendheid en neuritis in zijn arm, en zijn gezondheid werd verder aangetast door een val in 1923" (Arnold, 871). Deze problemen hadden directe gevolgen voor de manier waarop Holst zijn muziek componeerde, zoals muziekcriticus Michael Kennedy uitlegt:
Het effect op zijn muziek was dat het tot op het bot werd uitgekleed: de inspanning om het op te schrijven dwong tot een artistieke zuinigheid die volgens sommigen te ver werd doorgevoerd...de sobere bitonaliteit van het Fugal Concerto (1923) en het Dubbelconcert voor twee violen (1929) bracht zelfs zijn bewonderaars in verwarring. (ibid, 871)
Gustav Holst stierf in Londen op 25 mei 1934 na een chirurgische ingreep aan een hemorragische gastritis (buikslijmvliesontsteking). Niet alleen beïnvloedde Holsts werk collega-componisten als Benjamin Britten (1913-76) en Michael Tippett (1905-88), maar de componist heeft ook talloze studenten geïnspireerd, zoals Kennedy uitlegt:
Het zou moeilijk zijn om de invloed te overdrijven van deze leraar met een groot talent voor het aanmoedigen van amateurs en beginners, om te streven naar de hoogste en meest compromisloze normen. Deze integriteit wordt weerspiegeld in enkele van de koorwerken die hij schreef voor zijn leerlingen, die vaak een subtiliteit en discipline vereisen die zelfs veel van beroepsmusici vragen.
(ibid, 871)
