Mitoloji kelimesi, Yunanca "duyulan söz veya söylenen söz" anlamına gelen mythos ile "konuşma ya da kelâm" anlamına gelen logos kelimelerinden türemiştir ve insanların konuşulan hikayeleri anlamında kullanılır. Eski dünyadaki her medeniyet, bir inanç usulü geliştirmiştir. Bunlar günümüzde "mitoloji" olarak nitelendirilsede, bu o dönemdeki insanlar için dini bir inançtı. Bu durum antik Persler için de geçerliydi.
Bu inanışlar ancak bir başka inanış tarafından yerinden edildikten sonra "mitolojik" olarak tanımlanmışlardır. Yine de, sözde değişen inanışlar aynı değerleri yani kötülük ve kaostan ziyade iyiliğin ve düzenin gücünü vurgulamaya devam etmiştir.
Eski Perslerde, sözlü gelenek hayli önemliydi ve hikaye anlatıcılığı kültürlerinde büyük bir değere sahipti, bu sayede eski hikayeler sürekli anlatılmaya devam etmiştir. Günümüzde yeniden yorumlanmış tanrıların çoğu, M.Ö. 1500-1000 yılları arasında gelişen en eski tek tanrılı dinlerden Zerdüştlük eserlerinden ortaya çıkmıştır. Bu inanış, şeytani ruh Angra Mainyu'nın güçlerine karşı duran kralları Ahura Mazda'nın önderlik ettiği tanrılardan oluşan bir panteonun yer aldığı eski çok tanrılı bir sistemden gelişmiştir. Peygamber Zerdüşt bu eski görüşü, Ahura Mazda'nın tek gerçek tanrı olması ve diğer önemli tanrıların onun sonsuz iyiliğinin sızıntısı veya tezahürü olduğu şeklinde düzenlemiştir.
Bir zamanlar insanların dini anlayışını oluşturan bilgiler artık sahip oldukları kültürel değerleri öğretirken eğlendiren masallar, mitler haline gelmiştir. Fakat bu sefer tek tanrılı bir inanç suretindedir. Tanrı Mithra'ya hâlâ dua edilir ve ejderha Azhi Dahaka ile olan savaşı hâlâ anlatılırdı, ancak Mithra'nın artık sadece kötü güçlerle savaşan Ahura Mazda olduğu kabul edilirdi.
Pek çok diğer orijinal erken İran dini tanrıları unutulmuştur. Varlıklarını ancak Zerdüşt yazıtlarında, dini edebiyatında ve Şehname ile Binbir Gece Masalları gibi eserlerdeki kısa referanslar aracılığıyla biliniyor. Eski İran/Pers sözlü geleneğini Sasani Dönemi'ne (M.S. 224-651) kadar sürdürdüğü için, Hesiodos'un Theogonia'sı veya Homeros'un İlyada ve Odysseia'sı (her ikisi de M.Ö. 8. yüzyıl) gibi eski tanrılara taptıkları döneme ait yazılan hiçbir antik metin yoktur. Susa gibi şehirlerin kalıntılarında veya Çoğa Zenbil'in (Dur Untaşı olarak ta bilinir) büyük tapınağında bulunan yazıtlar, Zerdüştlüğün gelişmesinden önceki tanrılara dair en asli izleri barındırır.
Antik Pers mitolojisinin erken hikaylerini oluşturan tanrılar, yaratıklar ve kahramanlar, Zerdüştlüğün çeşitli eserlerine ve daha sonraki mit ve masallarında karşımıza çıkar. Bu nedenle kapsamlı bir liste ya da en azından buna yönelik bir girişim, özellikle Pers mitolojisi, dini ve folklorü ile ilgilenen herkes için faydalı olacaktır.
Aşağıda Zerdüştlük öncesi Pers İmparatorluğu'nun en ünlü mit ve efsanelerinde yer alan çeşitli varlıkların bir listesi yer almaktadır. Listenin eksiksiz olması amaçlanmış fakat bazı küçük tanrılar ile bazı kahramanların nitelikleri daha ünlü diğer tanrılar tarafından temsil edilmiş ve listeye dahil edilmemiştir. Bu liste ayrıca, ruhların yaşamdan ölüme geçtiği Çinvat Köprüsünü ve Perslerin cennet anlayışı olan Şarkılar Evi gibi, Antik Pers dininde önemli kabul edilen dini kavramları ve yerleri de içerecektir. Listedeki bilgiler, bibliyografyada yer alan kaynaklardan elde edilmiştir.
Index
A B C Ç D E F G H I J K L M N O P Q R S Ş T U W Y Z
A
Aeshma - Vahşete neden olan acımasız bir iblistir. Daha sonraki dönemlerde baş meleklerden biri olarak görülmeye başlanmıştır.
Aesma (Aesma- Daeva) - Adı "öfke" anlamına gelen şehvet ve öfke iblisi. İncil'deki Tobit Kitabı'nda yer alan Yahudi- Hristiyan iblisi Asmodaeus'un ilham kaynağı olduğu düşünülüyor. Aesma'nın, özellikle inekler olmak üzere, çiftlik hayvanlarına yapılan saldırılardan sorumlu olduğuna inanılmıştır.
Agas - Özellikle de göz ile alakalı, hastalıklar şeytanı. Adı "nazar ya da kötü göz" anlamına gelir.
Ahura Mazda - Tanrıların kralı. Adı "Bilgeliğin Efendisi" anlamına gelir. O, yüce yaratıcı, cennetin, dünyanın, bütün canlıların ve hava, su, toprak, ateş gibi kutsal elementlerin yaratıcısı olarak kabul ediliyordu. Baş düşmanı, kötülük ve düzensizlik ruhu olan Angra Mainyu'ydu. Zerdüştlüğün gelişmesinden sonra, yeni inancın tek tanrısı oldu. Daha sonra Ormuz ve Hürmüz olarak ta bilindi.
Ahurani - Suların, sağlığın, şifa enerjilerinin, bolluğun ve kişisel gelişimin tanrıçasıdır. Kaynaklarda, Ahura Mazda'nın eşi ya da kızı olarak karşımıza çıkar. Adı "Ahura'ya ait" anlamına gelir ve ahuraniler olarak bilinen, kötü güçlere karşı savaşan ve insanlığı koruyan ilahi ruhlara (ahuralar) atıf yapmak için de kullanılır.
Ahuras - Işığın ilahi ruhu, Ahura Mazda'nın yansıması, insanlığın koruyucusu ve savunucusu. İlaveten ahuranis olarak da bilinir. Düşmanları daevas, karanlığın kötü ruhlarıdır.
Airyaman - Arkadaşlığın, iyileşmenin ve barışmanın tanrısı.
Aiyaneum Vaejah - Eranvej olarak ta bilinir. Dünyanın merkezidir. Tanrılar tarafından seçilmiş ama sonradan gözden düşen Kral Yima tarafından ilk kez yönetilen eski İranlıların anavatanıdır. Mitolojinin dışında, Ariana/İran, "Aryanların ülkesi" olarak anılır. Ahura Mazda tarafından yaratılan yedi bölgenin ilkiydi.
Aka Manah - Daeva (kötü ruh) şehvet ve arzunun kötü ruhu. Zerdüşt peygamberi, Ahura'ya olan bağlılığından uzaklaştırmaya çalışan ayartıcı iblistir.
Al (Hal) - Yeni doğanlarla beslenen ve gebeliğin son evresindeki kadınlara zarar veren ya da öldüren gece avlanan iblisler. Uzun, tel tel saçları olan, keskin dişli ve pençeleri olan yaşlı bir kadın olarak tasvir edilir. Bunlar, Umm Naush olarak bilinen daha büyük bir gece yırtıcı iblis grubunun belirli bir türüdür.
Allatum - Perslerin öbür dünya hakkındaki ilk izlenimlerden olan yeraltı tanrıçasıdır. Daha sonraki dönemlerde ölen ilk ölümlü hükümdar olan Kral Yima (Kral Yama olarak da anılır) bu sıfatları üstüne almıştır.
Ameretat - Ölümsüzlük tanrıçası, adı "yaşam" veya "yaşamak" anlamına gelir. Yedi Amesha Spenta'dan biridir ve aynı zamanda bitkilerin ve çiçeklerin koruyucu tanrıçasıdır. Baş düşmanı yaşlanmanın iblisi Zarich'tir.
Amesha Spenta - Yazata olarak da bilinir. Amesha Spentas, en yüce değerleri ve en büyük iyilikleri temsil eden, tapınmaya layık yedi ölümsüz varlıktır. Bunlar Armaiti (Adanmışlık), Asha Vahishta (Gerçek/Doğruluk), Haurvatat (Bütünlük), Khshathra Vairya (Arzu Edilen Hakimiyet), Vohu Manah (İyi Amaç), Spenta Mainyu (Kutsal Ruh), Ameretat (Ölümsüzlük)'tır. Bunlar Ahura Mazda'nın yaratma eylemindeki ilk yedi tezahürüydü.
Anahita (Ardvi Sura Anahita) - Sağlığın, iyileşmenin, suyun ve bilgeliğin tanrıçası. Savaştan önce askerlerin sağlığı ve selameti için dua eder ve bununla beraber savaş tanrıçası olarak da kabul edilirdi. Adı "tertemiz/kusursuz" manasındadır. Altınla işlenmiş beyaz bir elbise giyen, altın bir taç takan ve dünyayı temsil eden kutsal barsom dalları bazen de bir su testisi taşıyan genç bir kadın olarak tasvir edilir. Tanrı Mithra ile yakından ilişkilendirilir. Kutsal hayvanları güvercin ve tavuskuşudur. İran tanrıları arasında en popüler tanrılarından biriydi ve Zerdüşlükte ilahi bir tecelli olarak kabul edilirdi.
Angra Mainyu - Kötülüğün ve kaosun karanlık ruhlarının lideri. Adı "kötü ruh" anlamına gelir. Ahura Mazda'nın baş düşmanıdır. Ahura Mazda'nın dünyaya getirdiği her iyiliği, Angra Mainyu bir şekilde yozlaştırır ya da yok eder. Yine de Ahura Mazda onun çabalarını olumlu bir sonuca bağlar, Angra Mainyu ise onun bu çabalarını engellemeye, düzeni altüst etmeye ve kaos yaratmaya çalışır. Ayrıca Ahriman olarak da bilinir. Özellikle Zerdüştlüğün sonraki yazıtlarında Ahura Mazda'nın ikiz erkek kardeşi olarak da geçer. Neticede Ahura Mazda tarafından dünyanın sonunda yenilgiye uğratılır ve yok edilir.
Apam-Napat - Adının manası "suların çocuğu" anlamına gelen su tanrısıdır. Su tanrısı Vouru-Kasa'nın oğlu, suların koruyucusu ve suyu insanlara verendir.
Apaosha - Siyah bir ata binen kuraklığın şeytanı. Onu sonunda yenenen, yağmur tanrısı Tishtrya'nın düşmanıdır.
Arash - İran ve Turan arasındaki sınırı ateşlediği oku ile belirleyen büyük kahraman, okçudur. Büyük yayını bu kadar uzak bir mesafeye ateşleme çabası onun ölümüyle sonuçlanmıştır. Ancak ruhu varlığını korumuş ve özellikle yolunu kaybetme tehlikesi içerisinde olanları cesaretlendirmeye devam etmiştir.
Ariana - Muhtemelen bir ana tanrıça. Eski İran topraklarının bedenleştirilmiş halidir ancak hakkında çok az bilgi vardır.
Arishtat (Arshtat) - Nezaketi, doğruluğu ve adaleti teşvik eden dürüstlük tanrısıdır.
Armaiti (Spenta Armaiti) - Özveri/bağlılık tanrıçası, Ahura Mazda'nın kızı ve yedi Amesha Spenta'dan biridir. Adı "özverili hayırsever" anlamına gelir. Aynı zamanda kişinin evine ve oradan ayrılanlara bağlılığını göstermesi beklendiğinden, toprakla ve yeni ölülerle de ilişkilendirilir. Sepandarmaz olarak da anılır. İran'da her yıl kutlanan Sependarmazgan (ya da espandegan) olarak bilinen, kadınlara adanmışlık gününe ilham vermiştir.
Asha Vahishta - Dürüstlüğün/doğruluğun tanrısıdır ve yedi Amesha Spenta'dan biridir. Adı "harika düzen" ya da "üstün gerçek" anlamına gelir. Karanlık güçlere ve yalanlarına karşı durur.
Ashozushta - Şeytanlara doğru uçarak onları korkutan, kutsal kelimeler okuyan büyük baykuş. Hüma kuşu ile ilişkili olsada da aynı değildir.
Ashi - Vicdanın tanrıçası.
Asman - Gökyüzünün tanrısı.
Asto Vidatu - İnsanları öldürmekle kalmayıp, Çinvat Köprüsünden geçen ruhları cehenneme kaçıran ölüm şeytanı. İblis Aesma Daeva ile birlikte ruhları bir iple yakalayıp çekmeyi bekler. Ancak masum ruhlar, melek Suroosh tarafından korunur ve Kutsal Bakire Daena tarafından teselli edilirdi. Vizaresha ile ilişkilendirilir ve muhtemelen aynı şeytandır.
Atar - Ateşin tanrısıdır. Ateşin kendisi olarak da anılır. Ateşler yankıldığında fiziksel olarak orda olur. Işık, adalet ve saflık ile de ilişkilendirilir.
Az - Kibrin ve açgözlülüğün şeytanı, en tehlikeli (dişi) drujs'lardan biridir.
Azdaha - Genel olarak insanları ve hayvanları avlayan ejderhalar. Büyük kahramanların sürekli rakipleri olan büyük yılanlardır.
Azhi Dahaka - Düzeni bozmak ve dünyanın iyi yönlerini yozlaştırmak için Angra Mainyu'nun yalanlarından yaratılmış üç-başlı büyük ejderhadır. Binlerce duyusu vardır ve yenilmezdir. Ancak zalim Zahara olarak vücut bulması ile kahraman Feridun (Thraetaona) tarafından yenilgiye uğratılmıştır. Feridun tarafından, dünyanın sonunda dirilecek olan kahraman Karsasp'ın öldürmesi için zincirlenmiştir.
B
Baga - Zenginliğin ve iyi talihin tanrısı.
Bahram - Bu dünya ve öteki dünyadaki zaferin tanrısı. Savaşçı tanrı Verethragna ile ilişkilendirilir. Adı "direnişin vurulması" anlamına gelir. Zafer kavramının somutlaştırılmış halidir. Dünyada, karanlık güçlerin karşısındaki iyilerin savaşına yardım eder ve ölümlerinde, cennete gidecek günahsız insanların ruhlarını korur.
Barmayeh - Kahraman Feridun'u emziren ve ona bakan Elburz Dağı'nın büyük ineği.
Bushyasta - İnsanların karanlığın güçlerine doğru kaymasına neden olan, onları hakikat için savaşmayacak ve rahatlığa direnemeyecek hale getiren tembellik şeytanı.
Buyasta - İnsanların yapması gerekeni yapmasını engelleyen tembellik şeytanı.
C
Cemşid (Jamshid, Jam, Yima Kshaeta) - Medeniyeti en yüksek noktasına çıkaran, şehrilerin inşasını başlatan, toplumsal sınıfları oluşturan ve şarap yapımını bulan dünyanın dördüncü kralı. Efsanenin bir bölümüne göre Cemşid, hareminden bir kadını sürgün etmiştir. Bu kadın sonrasında mayalanmış üzüm suyunu zehir sanarak intihar etmeye kalmıştır. Ancak bunun oldukça hoş bir içecek olduğunu anlayınca bu buluşunu Cemşid'e götürmüştür. Bununla birlikte Cemşid, kadını konumunu iade etmiş ve üzümlerden şarap yapımına başlamıştır.
Chamrosh - Bir köpeğin gövdesine, bir kartalın başına ve kanatlarına sahip devasa kuş. Tüm Tohumların Ağacı'nın altında yaşar ve ağaçların dallarında yüksekte yaşayan büyük kuş Saena-Simurg kanatlarını her çırptıpında, tohumlar dağılır ve Chamrosh onları rüzgara ve yağmura dağıtarak yeryüzüne düşürür. Chamrosh aynı zamanda İranlı olmayan işgalcilere saldıran, onları gagalayan ve uzaklaştıran koruyucu bir varlıktır.
Cinler (Jinn,Djinn) - Ölümsüz veya insan ruhları olmayan doğaüstü varlıklar. İyi ve kötü arasındaki savaşta tarafsızdırlar ve eylemleri ideolojiden ziyade koşullara dayanıyordu. Bir insan bir cinle karşılaştığında, cinler kişinin isteklerini yerine getirebilir veya son anda onları kandırabilirdi. Genellikle şüpheyle karşılanırlardı ve tüccarlar ile gezginler onlara karşı korunmak için muskalar taşırlardı. Cinlerin yerleşik toplulukların dışında ıssız yerlerde yaşadıkları düşünülürdü. Özellikle çölde ve vahalarda dururken korkulması gereken varlıklardı.
Cista - Kişinin yaşam ve inanç yolundaki manevi yürüyüşünde öncülük eden sağlık ve refahın erken dönem tanrıçası. Mithra'nın arkadaşıdır. Adı "anlamak" veya "farkına varmak" manasına gelir. İnsanların ilerledikleri yolu fark etmelerini, yanlış yoldalarsa değiştirmelerini, doğru yoldalarsa güç ve azimle yollarına devam etmeleri için onlara ilham verirdi. Vicdanın kişiselleştirilmiş halidir. Daha sonra Çinvat Köprüsü'ne gelen ruhları karşılayan veya azarlayan Daena olarak değiştirilmiştir.
Ç
Çinvat Köprüsü - Yaşayanların dünyası ile ölüler diyarı arasındaki açıklık. Bir kişi öldükten sonra, tanrılar nihai kaderlerini düşünür, iyi ve kötü amellerini toplarlar ve bu süreçte ruh, üç gün boyunca cesedin yanında kalırdı. Dördüncü gün, ruh onu teselli edecek olan kutsal bakire Daena tarafından karşılandığı Çinvat Köprüsü'ne giderdi. Ruh daha sonra köprüyü geçerdi- aklananlar için geniş ve kolay ama günahkar olanlar için dar ve zor hale gelirdi. Ruhlar, Asto Vidatu ve Aesma Daeva şeytanları tarafından tehdit edilirlerdi ancak ruhlar melek Suroosh tarafından şeytani saldırılardan korunuyordu. Köprünün sonunda, melek Rashnu, ruhu hayatındaki eylemlerine göre yargılar ve ona öbür dünyada hak ettiği yere gönderirdi. Ya Şarkı Evi'ne (cennet) ya da Yalanlar Evi'ne (cehennem).
D
Daena - Çinvat Köprüsü'nden geçen ölülere görünen ve onları teselli eden kutsal bakire. Vicdanın vücut bulmuş halidir. Masumlara güzel bir kadın olarak görünürken, günahkarlara dehşet verici, yaşlı bir cadı olarak gözükür. Bazen Ahura Mazda ve Armaiti'nin kızı olarak anılır. Bilgeliği ve sadakati temsil eder. Bunun yanında dini inancın kalbidir. Daena, erken tanrıçalardan Cista'nın yeniden şekillenmiş halidir. Ancak Çinvat Köprüsü'ndeki rolü gibi önemli değişikliklere uğramıştır.
Daevas - Dünyaya yalan ve kaos yayan, Angra Mainyu'nun emrindeki -çoğunlukla erkek- şeytanlardır. Amesha Spenta ve diğer bütün iyi şeylerin düşmanlarıdırlar. Çoğunlukla dişi iblisler olan drujlar'la yakın çalışırlar.
Dev - Savaşın ve terörün iblisi. En güçlü daevalar'dan biri olup ahlak ve şefkatten tamamen yoksundur.
Din - Bağışlayıcılık tanrısıdır.
Drug (Druj) - Yalanın vücut bulmuş hali olan şeytan.
Drvaspa - Uyumu teşvik eden, insanların, çocukların ve dostluğun tanrıçası.
Duzhyairya - Kötü hasata sebep olan yoksulluk şeytanıdır. Yağmur tanrısı Tishtrya'nın baş düşmanı.
Dürüst Eşşek - Alnında altın bir boynuz çıkan, üçü bacağı, dokuz ağzı ve altı gözü olan, Ferâhkert Denizi'nin ortasındaki Tüm Tohumların Ağacı'nı ve büyük haoma bitkisi Gaokerena'yı koruyan beyaz eşşek.
E
Elburz (Hara Dağı, Harbuz Dağı, Hara Berezaiti) - Kökleri yeryüzünde uzanırken, zirvesi gökyüzüne dokunan dünyada yaratılan ilk dağ. Büyümesi 800 yıl almış ve dünyadaki ışığın ve suyun kaynağı. Işığın buradan yansıdığı, suyun kar sınırından geldiği ve daha sonra tüm diğer suların başlangıçtan beri var olan Ferâhkert Denizi'ne aktığı düşünülüyordu. Zerdüştlerin Vendidad metninde, yaşayanlar ile ölüler dünyası arasındaki köprü olan Çinvat Köprüsü'nün diğer tarafında, öbür dünyadaki dağdır.
Eranvej - Dünyanın merkezi olan Airyaneum Vaejah'ın Pehlevi ismi.
F
Faravahar - Her iki tarafa doğru açılmış kanatların ortasında yer alan bir güneş kursunun içinde bulunan bir erkek figürü olan ünlü Fars sembolüdür. Genellikle ilahi lütuf ve yüce güçleri temsil ettiği şeklinde yorumlanır.
Ferâhkert Denizi (Vourukasha) - Dünyadaki diğer tüm suların aktığı ilk deniz. Suların Alburz Dağları'ndan buzların erimesiyle geldiği ve su Ferâhkert Denizi'nde toplandığı ve oradan dışarıya doğru akarak dünyadaki diğer tüm su kütlelerini oluşturduğu söylenir. Tanrı Ferâhkert Denizi gözetir ve onu temsil eder. Oğlu Apam-Natat ise suların dünyaya yayılmasından sorumludur.
Feridun (Fereydun) - Kötü ejderha Azhi Dahaka'yı yenen, insanları Zahak'tan (ejderhanın tezahürüdür) kurtaran ve Şehname'de İran- Turan Savaşı'nı yürüten prenslerin babası olan büyük Pers kahraman kralı Thraetaona'nın diğer adıdır.
Fravaşi - Kişinin yüksek benliğinin bir yönü, bir çeşit koruyucu melektir. Doğumda fravaşi, ruhu (urvan) fiziksel bedene gönderir, böylece kötülüğe karşı mücadeleye katkıda bulunabilir ve maddi dünyayı deneyimleyebilir. Ölümden üç gün sonra urvan Çinvat Köprüsü'nü geçmesine yardımcı olan fravaşi ile yeniden bir araya gelir. Faravahar'ın imgesi, genellikle fravaşi yani yüce varlıkları sembolize eder.
A
Gandareva (Gandarewa) - Denizleri çalkalayan, gemileri batıran ve insanları yutmak için karaya çıkan büyük bir ejderha şekildeki su şeytanıdır. "Altın topuklu" olarak bilinir. Kahraman Karsasp tarafından yenilgiye uğratılmış ve sonunda öldürülmüştür. Gandavera'nın, kutsal haoma bitkisini koruduğunu ve bitkinin pek çok faydasını kendine saklamaya çalıştığı söylenirdi.
Gaokerena - Ferâhkert Denizi'nin merkezindeki Tüm Tohumlar Ağacı'nın yakınında yetişen şifalı ve hayat veren haoma bitkisi. Yenildiğinde sağlığı onarıyordu ve suyu dirilen ölülere görüş ve ölümsüzlük veriyordu. Khrafstra olarak bilinen şeytanlar tarafından yok edilmeye çalışılmasının yanında kurbağa ve kertenkele formuna geçilerek yenilmeye çalışılmıştır. Ancak bitki, etrafında yüzen ve onları uzak tutan Kara balıkların yanı sıra alnında tek altın boynuzu, üç bacağı, dokuz ağzı ve altı gözü olan saf beyaz bir eşşek olan Dürüst Eşek tarafından korunuyordu.
Garshasp - Canavar öldüren kahraman Karsasp/Keresaspa'nın bir diğer adıdır.
Gavaevodata - İlk Boğa (ayrıca Eşsiz Yaratılmış Boğa, İlkel Sığır, İlkel Öküz olarak da bilinir) gökyüzü, su, toprak, ve bitki örtüsünün yaratılmasından sonra Ahura Mazda tarafından yaratılan ilk benzersiz yaratıktır. Androjen olan Gavaevodata o kadar güzeldi ki Angra Maiyu onu bu nedenle öldürmüştür. Ancak Ahura Mazda boğayı çoğalttı ve bununla yeryüzündeki diğer tüm hayvanlar ortaya çıktı.
Gaya Maretan - Bazı efsanelere göre İranlıların ilk kralı. Ülkede kanun kuran ve medeniyeti başlatan kişi olarak bilinir. Torunu Haoshyangha (Hushang) daha sonra Gaya Maretan'ın erken dönem çabalarını yeniden canlandıracak ve kanun koyucu olarak anılacaktı.
Gayomartan - Ahura Mazda tarafından yaratılan ilk insan. Gayomartan, Gavaevodata gibi o da Angra Mainyu tarafından öldürüldü. Gayomartan'ın tohumu güneş tarafından arındırılmış ve bununla insanlığın ataları olan ilk ölümlü çift Mashya ve Mashyanag'ı doğuran bir ravent bitkisi oluşmuştur.
Geus-Tasan - Sığırların tanrısı ve yaratıcısı.
Geus-Urvani - Sığırların tanrısı ve koruyucusu.
H
Hadhayans - İlahi boğa. O kadar büyük olduğu söylenirdi ki dünyanın yedi bölgesini kolayca kat edebilirdi. İnsanlar seyahat etmek için sırtına binebilirlerdi. Daha sonra, ilk olarak Ahura Mazda tarafından yakılan kutsal ritüel ateşlerini dünyaya getiren boğa Srisok ile özdeştirilmiştir.
Haftorang (Hastorang) - Ahura Mazda'nın uğrunda iyilik için çalışan Dört Kraliyet Yıldızı'ndan (modern tanımı Fomalhault) biridir. Kış gündönümünün koruyucusu. Güney'in gözcüsü olarak bilinir.
Haoma - Hasatın, sağlığın, kuvvetin ve canlılığın tanrısı. Suları aydınlanma getiren ve en büyüğü Gaokerena'nın olduğu Haoma bitkisinin vücut bulmuş halidir.
Haoshyangha (Hushang) - İlk ölümlü kral Gaya Maretan'ın torunu. Medeniyetin yanı sıra ziraati kurmuş büyük kanun koyucudur. Bazı mitlerde ilk kraldır. Diğer kaynaklarda ilk kral olarak Yima (Yana), Gaya Maretan ve Haoshyangha olarak kabul edilir.
Hara Berezaiti (Alburz, Hara Dağı, Haburz) - Yaratılan ilk dağdır. Vendidad'da geçer ve adı "yüksek gözcü kulesi" anlamına gelir. Yaşayanlar diyarı ile ölüler diyarı arasındaki geçiş noktası olan Çinvat Köprüsü'nün uzak tarafındaki dağdır. Işığın ve suyun kaynağı olan ilk dağ olarak kabul edilir.
Haurvatat - Bütünlüğün, eksiksizlik, mükemmellik tanrıçası ve bu nedenle refah, zenginlik ve sağlıkla ilişkilendirilir. Yedi Amesha Spenta'dan biri. Baş düşmanı açlık, ihtiyaç ve istek iblisi Tawrich'tir.
Hurşid (Khurshid) - Işıkla ilişkilendirilen güneş meleğidir.
Hushedar-mar - Dünyanın sonundan önce ortaya çıkan üç kurtarıcıdan ilkidir. Hushedar-mar ortaya çıktığında, insanlar et yemeyi bırakır ve güneş on gün boyunca hareketsiz kalırdı. Hushedar-mar, Hueshedar'ın başlattığı işi sürdürdü ancak bu zincirlerini kıracak ve yenilgisi ve ölümü öncesinde dünyada tahribat yaratacak olan şeytani ejderha Azhi Daraka tarafından kesintiye uğratıldı, bu da son mesih Saoshyant'ın gelişini işaret ederdi.
Hüma Kuşu - Bir Anka kuşu gibi kendi alevleriyle yandıktan sonra yeniden doğan ve fevkalade uzun bir hayata sahip olan mistik bir kuştur. Sürekli olarak dünyanın üzerinde uçar, asla yere konmazdı ve gölgesi üzerine düşen kişiye iyi talih getireceğine inanılırdı (bazı versiyonlarda gölge, gelecekteki krallığı öngördüğüne inanılırdı). Hüma Kuşu'nu yaralayan veya yaralamaya çalışana kötü talih peydah olurdu. Simurg ile ilişkilendirilir. Büyük ihtimalle Persepolis'teki heykelde tasvir edilen kuştur.
Hvar Ksata (Hvare Khshaeta) - Tam güneş tanrısı, gün boyunca gökyüzünde iki tekerlekli arabasını süren "çok atlı tanrı". Adı "parlak güneş" anlamına gelir. Daha sonra Mithra yerini almıştır.
I
Indar - Erken tanrılardandır. Cesaretin, kahramanlığın, yiğitliğin ve savaşın tanrısıdır.
Indra - İnançlardan ve ibadetlerden uzaklaşmayı teşvik eden, döneklik şeytanı.
Izha - Kurban tanrıçası. Adı "sunmak" anlamına gelir ve tanrılara kurban sunulmasına öncülük ve teşvik ederdi.
J
Jahi (Jeh) - Sunakları kirleten ve kadınları yozlaştıran "Fahişe" olarak anılan şehvet düşkünlüğü iblisi. Ayrıca kadınların adet geçirmesine sebep olduğu düşünülsede, bunun Ahura Mazda tarafından bahşedilen doğal bir olay olduğu söylenildiği için, ağrılı ve zor adet dönemlerine neden olmasıyla suçlanır. Angra Mainyu'nun ilk boğa Gavaevodata'yı öldürmesindeki yardımcısı ve Ahura Mazda'nın en büyük düşmanlarından biridir.
K
Karmak - Kanatları gökyüzünü kapatacak kadar büyük olan ve yağmur yağması engelleyerek ülkede kuraklığa sebep olan devasa kötü bir kuştur. Karmak, tohum, bereket yayan ve ülkedeki insanları koruyan Chamrosh kuşunun bir kötü bir karşılığıdır. Karmak, kahraman Karsasp'ın onu ok yağmuruna tutarak öldürmesine kadar sürekli olarak insanlardan ve hayvanlardan beslenmiştir.
Kara Balık - Ferâhkert Denizi ortasındaki Tohumlar ağacını ve Gaokerena bitkisini koruyan balıktır. Kara balık bunların etrafında sürekli dönerek onları yok etmek isteyen kötü ruhları uzak tutar.
Karkadann - Tek boynuzlu ata benzeyen boynuzlu yaratık. Tek boynuzlu at gibi Karkadann da bir bakire tarafından evcilleştirebilirdi. Uzaklarda yaşar ve onu görenlere şans getirdiğine inanılırdı. Boynuzunun iyileştirici güce sahip olduğuna inanılırdı.
Karsasp (Keresaspa, Garshasp) - Gandareva, Karmak'ı mağlup eden ve birçok maceraya atılmış büyük kahraman. Dünyanın son günlerinde ejderha Azhi Dahaka'yı öldürmek için dirilecek olduğuna inanılır.
Karshiptar (Karshipta) - Ahura Mazda hakikatini dünya üzerinde süzülerek yayan dev kuştur; daha sonra Zedüşt'ün Ahura Mazda'nın tek gerçek tanrı olduğu görüşünü yaydığı ve inancın bu kadar insana ulaşmasını sağladığı söylenir.
Kaveh (Kawa, Demirci Kaveh) - Şehname'de geçen zalim Zahak'a karşı bir mızrak üstünde demirci önlüğünü kaldırarak isyan eden Demirci'dir. Kahraman Feridun'u isyana öncülük etmeye teşvik eder.
Kediler - Kedinin yaratılışını kahraman Rüstem ile ilişkilendirilen bir efsane olmasına rağmen, kediler genellikle şüpheyle veya açıkçası korkuyla karşılanırdı çünkü kurbağalar, kertenkeleler, eşek arıları olarak görünen ve ayrıca aslanlar ve kaplanlar gibi hayvanlar olarak beliren khrafstra olarak bilinen iblisilerin fiziksel tezahürüyle ilişkilendirilirlerdi. Köpekler, bu iblislere karşı en iyi koruma olarak kabul edilirdi ve ayrıca kedileri uzaklaştırmada kullanılırlardı.
Keyhüsrev - Şehname'de kahraman Siyavash'ın oğlu, babasının intikamını alan ve düzeni sağladıktan sonra adaletli bir şekilde yöneten savaşçı kraldır. Kehanetlerde kullanılan ve ölümsüzlük iksirini içerdiği düşünülen sihirli kadehi vardır.
Khrafstra - Kendilerini kurbağalar, kertenkeleler, eşek arıları, karıncalar gibi can sıkıcı böcekler ve yırtıcı hayvanlar şeklinde gösteren iblislerdir. Görünmek istemedikleri sürece görünmezlerdi. Al (Hal), yeni doğanları, uyuyan anneleri ve çocukları avladığı için bu iblislerin en korkulanıydı.
Khshathra Vairya - İnsanların Angra Mainyu'nun yalanlarına direnmelerini ve kötülüğe karşı savaşmalarını sağlayan arzu edilen hakimiyetin (Cennet Krallığı) tanrısı. Bir miğfer, kalkan ve mızrakla tasvir edilir. Metal ve metalurjiyle özellikle erimiş pirinçle ilişkilendirilir. Bu nedenle dönüşümle bağdaştırılır. Amesha Spentalar'dan biridir ve kötülüğün güçlerine karşı güçlü bir rakiptir. Cenneti korur ve ayrıca insan ruhlarının oraya ulaşmasını sağlar.
Khvarenah - "İlahi ihtişam" - Bir kişinin hayatta yapması gereken işlevi yerine getirmesini sağlayan güç, bir kralın saltanatını meşrulaştıran farr ("İlahi lütuf) ile eş anlamlıdır. Bir kişinin hayattaki rolünü tanımlayan "talih" veya "kader" ile eşdeğer tutulan güç.
Köpekler - Köpekler, Pers mitolojisinde iyilik güçleri olarak görülür ve önemli yer tutarlar. Çinvat Köprüsü'nü iki köpek korur. Bu köpekler köprüden geçen masum ruhları hoş karşılarken, yalanlarla yaşamış olanları azarlarlar. Köpek imgeleri büyük kuş Simurg (köpek kuşu olarak da bilinir) ve Chamrosh'un tasvirlerinde de görülür. Dört gözlü köpek- her gözünün üstünde bir benek bulunan bir köpek- özellikle kötü ruhlara karşı güçlü bir koruma olarak görülüyordu.
Kraliyet Yıldızı - İnsan olaylarını etkileyen veya zaman zaman yöneten dört büyük yıldız. Antik Perslerin bu yıldızları tanıdığı iddiası sorgulansa da, Zerdüşt kozmolojik metni Bundahisn buna tanıklık ediyor. Dört yıldız Tascheter (Aldebaran), Vedanta (Regulus), Satevis (Antares) ve Haftorang (Fomalhault) idi. Yıldızların Ahura Mazda'ya iyilik için çalıştığına, gezegenlerin ise Angra Mainyu'nun hakimiyetinde yıldızların iyi etkisini gölgelemeye çalıştıklarına inanılıyordu.
M
Mah (Mangha, Maha) - Ay tanrıçasıdır. Gavaevodata'nın cesedini kabul eden ve tohumlarını arındırarak hayvanların yaratılmasını sağlamıştır.
Mantikor - "İnsan yiyen" - insan başlı, aslan vücutlu, akrep kuyruklu bir canavardır. İnsanları bütünüyle yiyip bitirdiği ve bazen kan lekeleri dışında hiçbir iz bırakmadığı söylenir. Münzevi bir yaşam sürdüğü, filler dışında her şeyi öldürebildiği ve derisinin çok kalın olduğu için yenilmez olduğuna inanılıyordu. Aniden saldırsada bazen trompet sesi benzeri bir homurtulu ile kendini belli eder.
Mao - Bazı kaynaklarda ay tanrısı olarak geçse de Mah daha çok ay tanrıçası olarak da bahsedilir.
Mithra - Pers panteonun en popüler ve en iyi bilinen tanrılarından biri olan Mithra, yükselen güneşin, uzlaşmaların ve antlaşmaların tanrısıdır. Ayrıca arkadaşlık ile ilişkilendirilir. Kozmik düzeni korumaktan ve mevsimlerin uygun zamanlarda değişmesini düzenlemekten sorumluydu. Mithra, haoma bitkisinin koruyucusudur. Aydınlanmayla ilişkilendirilir, inançlı kişileri Hakikat'e (Asha) yönlendirir ve onları karanlık güçlerin hilelerine karşı korur. Mithra, beyaz atların çektiği büyük bir arabada, gümüş bir mızrak, yay ve altın oklarla silahlanmış olarak tasvir edilmiştir. İlaveten hançer, fırlatma baltası ve güçlü bir silah olan topuz taşıdığı da söylenir. Topuz otorite bahşeder bu nedenle Mithra, bir kralın yönetimini meşrulaştıran farr yani "ilahi lütuf" ile de bağdaştırılır. Mithra'nın kahramanca vasıfları Mithras Kültü olarak bilinen Roma gizem dininin merkezi figürünün temelini oluşturmuştur. Fakat iki tanrı birbirinin aynısı değildir. Roma Mithras astrolojik bir tanrıyken, Pers Mithras daha karmaşık bir yapıdadır.
N
Nairyosangha - Ateşle ve dolayısıyla saflıkla ilişkilendirilen melektir. Ahura Mazda'nın elçisi ve aynı zamanda insanların dualarını yeryüzünden göğe taşıyan kişidir.
Nanghaithya - İnsanlara sahip olmaları gereken yahut sahip olabilecekleri hakkında zehirli yalanlar fısıldayan, sahip oldukları için minnettarlıklarını ellerinden alan hoşnutsuzluk ve nankörlük iblisi Nanghaithya. Minnettarlığı ve şükranı teşvik eden bağlılık tanrıçası Spenta Armaiti'nin baş düşmanıdır.
Nasu (Naush) - Yeni ölenlerin cesetlerini sinek şeklinde kirleten dişi iblistir. Birinin öldüğünü duyar duymaz cehennemin karanlığından gelerek, cenaze töreni tamamlanmadan önce cesedi kirletmeye çalışır. Özellikle dört gözlü bir köpekten (her bir gözünün üstünde bir leke olan) korkar ve bu amaçla köpek odaya dört ile dokuz defa getirilir. Köpek tereddüt etmeden odaya girdiğinde, cesede yaklaşmaktan çekinmediğinde Nasu'nun uzaklaştırıldığı düşünülür ve cenaze törenine devam edilir.
Neriosang - Tanrıların habercisi olan bir melektir.
O
Ormuzd - Ahura Mazda'nın bir diğer adıdır.
P
Pairaka (Pairi) - Geceleri erkekleri baştan çıkarmak ve yozlaştırmak için güzel bir kadın olarak görünen şekil değiştiren dişi iblislerdir (daeva). Ayrıca fare, kayan yıldız veya başka şekillerde görünebilir.
Peri - Küçük, güzel, kanatlı dişi bir ruhtur, peridir. Periler, cinler gibi iyilik ve kötülük arasındaki savaşta tarafsız kabul edilir. Cinler gibi perilerde insanları kandırmaya ya da adil davranmaya yatkınlardır. Tanrılardan mesajlar getirirler ancak bunları iletmekte başarısız olabilir yahut yanlış konuşabilirlerde. Geçmiş günahların kefaretini ödemek için hapsedilmiş ruhlar oldukları düşünülür ancak ne ölümsüzdürler ne de insan ruhlarıdırlar.
R
Rakhsh - Kahraman Rüstem'in büyük atıdır. Diğer atlardan daha zeki ve daha görkemlidir. İnanılmaz bir güce ve hıza sahiptir. Rüstem'in üstün gücü ve kuvveti diğer tüm atları öldürebileceğinden yalnızca Rüstem Rakhsh'a binebilirdi. Gelgelelim Rakhsh'da, Rüstem'e olan bağlılığı nedeniyle başka hiçbir biniciye izin vermedi.
Rapithwin - Öğle güneşinin tanrısı. Güneyin, sıcak rüzgarların ve yazın muhafızı.
Rashnu - Çinvat Köprüsü'ndeki yargı meleği ve ölülerin yüce yargıcı. Bazı uyarlamalarda Rashnu, ruhun hayatta yaptığı iyi ve kötü eylemleri anlatan parşömenlerden okur, diğerlerinde ise bu eylemleri birbiriyle tartarak ruhun öbür dünyadaki varış noktasını belirleyen altın teraziler tutar. Daha sonra Mithra yerine geçmiş olabilir veya büyük ihtimalle ölümden sonra adaleti dağıtmak için Mithra ile birlikte çalışmış olabilir.
Roc - Binbir Gece Masalları'nda geçen Denizci Sinbad'la ilgili hikayelerden bilinen dev yırtıcı kuştur.
Rudaabeh (Rudaba, Rudabeh) - Şehname'de Kabil'in güzel prensesi, kahraman Zal'ın karısı karısı, kahraman Rüstem'in annesi.
Rüstem (Rostom, Rustam) - Şehname'de geçen büyük kahraman. Kral Sam'ın torunu, kahraman Zal ve Prenses Rudaabeh'in oğludur. Rüstem, Turan Krallığı'na karşı düzeni ve adaleti korumak için savaşan, savaşta yenilmez, en büyük ve en iyi bilinen Pers kahramanıdır. Sonunda düzenbazlık sonucunda öldürülmüştir fakat yine de kargaşa karşısında düzeni korumakta galip gelmiştir.
S
Saena (Senmury) - Tüm Tohumlar Ağacı'nın en üst dallarına oturan büyük şahin. Kanatlarını çırptığında tohumlar dağılır ve Chamrosh adlı kuşun yardımıyla rüzgarlar tarafından taşınarak toprağa düşer. Büyük köpek-kuş Simurg ile ilişkilendirilir. Fakat bazı araştırmacılar bunların iki ayrı varlık olduğunu iddia ederler.
Saena Ağacı (Bütün İlaçların Ağacı, Bütün Tohumların Ağacı) - Ferâhkert Denizi'nin ortasında büyüyen ve dallarında yaşayan Saena Kuşu kanatlarını çırptığında tüm bitkilerin tohumlarını dünyaya gönderen büyük ağaç, "bütün ağaçların annesi" veya "bütün bitkilerin annesi" dir.
Sagdid- "Köpeğin Bakışı", bir köpeğin yeni ölen kişinin cesedinin huzuruna götürülerek kötü ruhları özellikle de ölü bedeni bozacak ve onu kirli hale getirecek olan Nasu'yu kovma ritüeli. Köpek üç kez götürülür ancak tereddüt ederse tüm kötü ruhların dağıldığından emin olmak için dokuz kez götürülebilir.
Sam - Büyük Kral ve kahraman Zal'ın babası, onun sarı saçlarının kötü alamet olduğunu düşünen ve onu Alburz dağlarında terk eden kahraman. Zal, köpek kuşu Simurg tarafından büyütülmüştür. Daha sonra babası Sam ile barışır. Sam ayrıca büyük kahraman Rüstem'in dedesidir.
Satevis - Ahura Mazda'nın iyiliği için çalışan Dört Kraliyet Yıldızlarından (modern tanımı Antares) biridir. Sonbahar ekinoksunu yönetir. Batı'nın gözcüsü olarak bilinir.
Saurva - Kaosun şeytanı ve önde gelen Daevalardan olan Saurva, Amesha Spenta Khshatra Vairya'nın baş düşmanı, arzu edilen cennet egemenliğinin koruyucusu.
Shabrang Behzad - Kahraman Siyavaş'ın kudretli siyah atı.
Simurg - Şehname'de, babası Sam tarafından terkedilen kahraman Zal'ı büyüten "Köpek Kuşu"dur. Simurg'un, bir köpeğin kafasına, bir tavus kuşunun vücuduna ve bir aslanın pençelerine sahip olduğuna inanılır. Küllerinden doğmadan önce 1.700 yıl yaşamış ve bütün bilgilere vakıf olmuştur. Bazı yorumlara göre Saena'nın bir sonraki versiyonudur, diğerlerine göre ise ilişkileri yoktur.
Siyavuş - Şehname'nin erdem, masumiyet, dürüstlük ve cesareti simgeleyen kahramandır. Siyavuş, Şah Keykavus'un oğluydu. Siyavuş, Keykavus'un en sevdiği cariyenin baştan çıkarma girişimlerine boyun eğmediği halde, onun tarafından kendisine tecavüz etmekle suçlanmıştır. Masumiyetini kanıtlamak için, büyük atı Shabrang Behzed'i yükselen bir ateşten geçirerek yara almadan kurtulmuştur. Daha sonra gönüllü olarak kendini Turan topraklarına sürgün etti ve burada Kral Efrasiyab tarafından öldürülmüştür. Oğlu, büyük Keyhüsrev daha sonra onun intikamını almıştır.
Sührab - Şehname'deki Rüstem ve Prenses Tahmineh'in oğulları, trajik kahramandır. Sührab, Rüstem savaştayken doğar ve büyüdüğünde büyük bir savaşçı olduğunda onu bulmaya gider. Rüstem ve Sührab, birbirlerinin kimliğini bilmeden savaşta karşılaşırlar ve Sührab babası Rüstem tarafından öldürülür.
Spenta Mainyu - "Kutsal Ruh", yedi Amesha Spenta'dan biri, Ahura Mazda'nın ışığının ve iyiliğinin vücut bulmuş hali. Bazı pasajlarda, Angra Mainyu'nun ikiz kardeşidir.
Sraosa (Sorush, Suroosh) - Yeni ölenlerin ruhlarını, Rashnu tarafından verilecek son hükme doğru yönlendiren ve ruhları koruyan Çinvat Köprüsü meleğidir. Sraosa, Kutsal Bakire Daena ile çalışır ve onun gibi ölümden sonra ruhun vicdanını yansıtır.
Srosh - Kralın ölüm zamanını bildiren melek, muhtemelen Sraosa/Suroosh ile aynıdır.
Srisok - Ahura Mazda tarafından yakılan üç kutsal törensel Büyük Ateşi dünyaya getiren Hadhayans olarak bilinen kutsal boğa Srisok. Ayrıca karanlığın ve kaosun güçlerine karşı duran ateşlerin kurtarıcısı olarak Thrisaok (anlamı "yanan üç yer") olarak da bilinir.
Ş
Şahbaz - İnsanlığı gözeten ve destekleyen, diğer tüm kuşlardan daha büyük dev bir kuştur. Büyük Kiros döneminde kraliyeti temsil eden İmparatorluk Kartalı olduğu düşünülüyor.
Şarkılar Evi - Ahura Mazda'ya hizmet etmiş, masum ruhların ölümden sonraki ulaştığı parlak cennet alemi. Yargılanmanın yapıldığı Çinvat Köprüsü'nden yukarı doğru yükselen dört seviye vardır, her biri bir öncekinden daha parlak ve güzeldi, ta ki biri ruhun Ahura Mazda'nın doğrudan ışığına yaşayacağı en yüksek cennete ulaşana kadar.
Şehrazad (Şehrazade) - Binbir Gece Masalları'nın kahramanı ve kral Şehriyar ile evlidir. Şehriyar bir bakire ile evlenme, onunla geçirdiği bir geceden sonra onları idam etme politikasını benimser. Şehrazad, krala birlikte geçirdikleri ilk gecede bir hikaye anlatarak hayatını kurtarır ancak hikayeyi bitirmez. Şehriyar, hikayenin sonunu duyabilmek için onun yaşamasına izin verir. Bu örüntüyü binbir gece boyunca sürdürür ve böylece kendini kurtarır.
Şehriyar (Şehryar) - Binbir Gece Masalları'nda karısının sadakatsiz olduğunu öğrendikten sonra onu idam ettiren ve sonra sadece bakire kadınlarla evlenen, onları düğün gecesinin ertesi sabahı, ona ihanet etme şansı vermeden öldüren kral. Şehrazad ile evlendiğinde, Şehrazad düğün gecesi ona bir hikaye anlatarak hayatını kurtarır ama hikayeyi bitirmez; sonucu duymak için yaşamasına izin verir ve böylece karısı hikayelerini aynı şekilde anlatmaya devam eder ve idamdan kurtulur.
T
Tahmineh - Şehname'de geçen kahraman Sührab'ın annesidir. Rüstem ile bir gece geçirir ve Rüstem ona çocuklarına vermesi için bir kolçak verir. Sührab büyük ve büyük bir savaşçı olur. Pazubent, Rüstem ile karşılaştığında onun oğlu olduğunu kanıtlayabilmesi için ona verilir. Ancak taraflar kim olduklarından bir habersiz mücadeleye tutuşurlar ve sonunda Rüstem pazubenti görmeden önce Sührab'ı öldürmüş olur.
Tascheter - Ahura Mazda'nın iyi güçleri için çalışan Dört Kraliyet Yıldızlarından (modern tanımı Aldebaran) biri olan Tascheter. İlkbahar ekinoksunun koruyucusu. Doğu'nun gözcüsü olarak bilinir.
Tawrich - Açlık, istek ve ihtiyaç iblisi. Bütünlük tanrıçası Amesha Spenta Haurvatat'ın baş düşmanı.
Thraetaona - Aynı zamanda Feridun olarak bilinir. Şehname'de geçen ejderha Azhi Dahaka'yı yenen büyük kahraman kralı. 300 yıl hüküm sürdü ve sonra krallığını oğulları Salm (Batı Asya, kabaca), Tur (Orta Asya, Turan Krallığı) ve İraj (İran bölgesi) arasında paylaştırıldı. Iraj'ın payının en verimli olduğu düşünülüyordu, bu nedenle kardeşleri onu bunun için öldürdüler. Thraetaona daha sonra Iraj'ın torunu Manuchehr'i İran tahtına oturttu. Maunchehr, İran-Turan Savaşı'nı başlattı.
Tiri - Tishtyra ile yakın ilişki içinde olan ve bazen onun ikizi olarak gösterilen tarım tanrısı. Hakkında çok az bilgi olup muhtemelen daha erken dönemlerde aynı kişilerdir.
Tishtrya - Yağmur ve hasat tanrısı Tishtrya, tarım tanrısı Tiri bazı kaynaklarda onun ikizi olarak geçer. Tishtrya, Apaosha (kuraklık) ve Duzhyaira (kötü hasat) iblisleriyle savaşan, tüm suların kaynağı olan Ferâhkert Denizi'nden yükselen, gökyüzünde uçan veya düşmanlarını yenmek için sulara dalanı, altın süslemelerle süslenmiş, altın kuraklı beyaz bir at olarak tasvir edilir. Gücünün halkın uygun ibâdetlerinden alır; adaklar doğru ruhla sunulduğunda iyi savaşır ve tapanları onu ihmal ettiğinde tökezler.
Tistar- Yağmur tanrısı Tistar, Tishtrya'nın başka bir biçimi ama ihtimalle ayrı bir tanrı. Tistar üç kez dünyaya gelmiş ve gelişiyle gelen sular dünyayı sular altında bırakmıştır. Tishtrya gibi o da iblis Apaosha'yla (siyah bir at olarak tasvir edilir) savaşan beyaz bir at olarak tasvir edilmiştir. İkinci tufanı Ferâhkert Denizi'ni yaratır, tüm suların kaynağıdır.
Tushnamatay - Düşünce ve meditasyon tanrıçası.
U
Umm-Naush - İnsan yaşamını ve kozmik düzeni tehdit eden gece avlanan şeytanlar. Umm-Naush, Khrafstra olarak bilinen kötü ruhların bir alt kümesiydi. Aralarında en çok korkulanı, yeni doğanları ve annelerini avlayan Al (Hal) idi.
V
Vayu (Vayu-Vatu, Vata) - Ahura Mazda'nın iyiliği ile Angra Mainyu'nun kötülüğü arasındaki her iki dünya arasında yaşayan ve bu nedenle her iki taraf için de kuvvetli bir güç olabilen rüzgar tanrısı. Vay, belirli bir zamanda hangi tarafta olduğuna bağlı olarak bir yazat (tapınmaya değer ruh) veya bir daeva (kötü ruh) olarak kabul edilirdi. Altın silahlara ve özellikle etkileyici bir mırağa sahiptir. Işık güçlerine karşı hücum eden veya karanlığın güçlerini yok etmek için çabalayan bir savaşçı olarak gösterilir. Zerdüşt sonrası Zorvanizm hareketinde sınırlı alan ve zaman tanrısı olarak tanındı.
Venant (Vanant) - Ahura Mazda'nın emrinde iyilik için çalışan Dört Kraliyet Yıldızı'ndan (modern adı Regulus) biri. Yaz gün dönümünün koruyucusu Kuzeyin Gözcüsü olarak bilinir.
Verethragna - Tek sorumluluğu kötüye karşı savaşmak olan savaşçı tanrı. Şekil değiştirir. Sarı kulaklı ve altın boynuzlu bir boğa, altın koşumlu beyaz bir at, güçlü bir deve, güçlü bir yaban domuzu, 15 yaşında (bir çocuğun adam olduğu ideal yaş olarak kabul edilir) dövüş formunda genç bir adam, devasa bir koç, çevik bir geyik, altın kılıç kullanan bir savaşçı, güçlü bir rüzgar veya büyük bir kuş olarak görülebilir. Tüyleri ihtiyaç zamanlarında onu çağırmak için kullanılabilen köpek kuşu Simurg ile ilişkilendirilir. Kötülüğe karşı en büyük koruma olarak kabul edilirdi.
Vizaresha - Çinvat Köprüsü'nden ruhları cehenneme sürükleyen iblis, Asto Vidatu ve Aesma Daeva ibisleriyle ilişkilendirilir. İlaveten, birinin öldüğünü duyduğunda kuzeyden (cehennem) uçarak ölü bedenleri kirleten iblis Nasu ile de alakalandırılır.
Vohu Manah - "İyi amaç", dünyada evcilleştirilmiş hayvanlar, özellikle inek tarafından temsil edilen yedi Amesha Spenta'dan biri. Vohu Manah, insanları her koşulda doğru şeyi yapmaya teşvik eder. En çok, Zerdüşt'e bir nehrin kıyısında ilahi gerçeğin vahyini ileten ışık ruhu olarak bilinir.
Vouru-Kasa - Ferâhkert (Vourukasha) Denizi'nin sularının koruyucusu ve bekçisi olan, tüm suların kaynağı olan ve o denizin vücut bulmuş hali olan bir su tanrısı. Bu suları insanlığa veren tanrı Apam-Natat'ın babasıdır.
Y
Yalanlar Evi - Ölülerin karanlık meskeni. Mahkum edilen ruhun aynı anda tamamen yalnız hissederken işkence gördüğü bir cehennem. Çinvat Köprüsü'nden inen dört seviye vardır. Karanlık her yeni bir seviye ile artarken, en alt seviyede tek bir ışık hüzmesinin bulunmadığına inanılıyordu. Yalanlar Evi'ne mahkum edilen ruhlar, karanlığın güçlerini takip eden ve onlar için çalışan kişilerdi. Ancak orada sonsuza kadar kalmayacak ve sonunda Ahura Mazda ile yeniden yüzleşeceklerdir.
Yazata - Tapınmaya değer faydalı ruhlardır. Amesha Spenta, melekler ve diğer birçok tanrı birer yazata'dır.
Yima (Yama) - Yönetmiş ilk ölümlü kraldır. Tanrılar tarafından kıymetli addedilmiş ve kendisine doğaüstü güçler bahşedilmiştir. Nüfus çok arttığında, dünyayı genişletmiş, tanrılar ona sert bir kışın yaklaştırdığını tebliğ ettiklerinde ise dünyayı kurtarmıştır. Hayatı korumak için hayvanları, bitkileri ve tohumları dev bir ahıra kapattı (İncil'deki Nuh'un Gemisi kıssasından bir önceki hikaye). Kendini olması gerekenden daha fazla beğenmeye başladığında ilahi lütfundan düşmüştür. Yine de, erdemli hizmeti için Ölülerin Efendisi yapıldı. Bundan ötürü ahiret başlangıçta Yima'nın Diyarı olarak biliniyordu.
Z
Zahak (Zohak) - Kötü Azhi Dahaka'nın vücut bulmuş hali. Zahak, Angra Mainyu'nun yalanlarıyla yozlaşmış, babasını katletmiş ve tahtı gasp etmiş bir prensti. Daha sonra Kral Cemşid'i devirdi ve bin yıl süren bir tiranlık başlatmıştır. Düzeni ve adaleti tekrar sağlayan kahraman Feridun tarafından tahtan indirildi.
Zal - "Albino", Kral Sam'in oğlu ve Kahraman Rüstem'in babası olan ak saçlı kahraman. Saçlarının doğuştan beyaz olması kötü bir alamet olarak yorumlanmış ve küçük yaşta Alburz Dağı'nın yamaçlarıda terk edilmiştir. Köpek kuşu olarak adlandırılan Simurg tarafından benimsenmiş ve yetiştirilmiştir. Bu sayede büyük bir güç ve bilgi kazanmıştır. Sonunda, dağların büyük kahramanının hikayeleri Kral Sam'in kulağına çalındı, Sam oğlunu aramaya başladı. Kral, oğlu Zal'ı bulduğunda aralarındaki sorunları çözüp barıştırlar. Simurg, Zal'a yardımına ihtiyacı olması durumunda kullanması için üç tüyünü vermiştir. Zal, karısı Rudaabeh doğum yaparken bu tüylerden yardım alarak Simurg'u çağırmış ve Simurg'un yardımı ile sonrasında büyük bir kahraman olacak Rüstem dünyaya gelmiştir.
Zam - Dünya, fanilerin evi ve her faninin kendi evine bakması gerektiği gibi bakılması gereken yeryüzü Zam'dır. Yeryüzünün ilahlaştırılmış anlayışıdır.
Zam-Armatay - "Doğa Ana", tanrısallaştırılmış toğrağın tanrıçası. Herşeyin yaşamasını ve büyümesini sağlayan toprak enerjisi.
Zarich - Yaşlanmanın ve çürümenin şeytanı.
Zorvan (Zurvan) - Zaman tanrısı. Başlangıçta küçük bir tanrıydı, sonra zamanı temsil eden Evrenin Efendisi olarak Yüce Tanrı olmuştur. Zorvanizm dini hareketince, bazı kaynaklarda ikiz kardeşler olarak kabul edilen Ahura Mazda ve Angra Mainyu'nun babası olarak kabul edilmiştir. Zaman, evrende hiçbir şeyin karşı koyamayacağı yüce bir güç oldu.
Yazarın Notu: Bu makaleye ilişkin önerileri için Dr. Ezat Heydari'ye şükranlarımı sunarım.
